Hristiyan geleneğinde belli eylemler nedeniyle bir kişinin, yetkili din adamı veya konsiller tarafından cemaatten çıkarılması ve kilisedeki haklarından mahrum bırakılmasıdır.
Latince "excommunicatio" ile ifade edilmekle beraber Türkçedeki "aforoz" terimi, Yunancada benzer anlama sahip "aphorozein"den gelmektedir. Batı dillerinde aforozun karşılığı olarak, lanetlenmekle ilgili bir anlamı bulunan anathema terimi de kullanılmaktadır. Enterdi (interdict) de bazen aforozla birlikte kullanılan ve içerik açısından onunla benzerlik gösteren bir kavramdır. Enterdi; papa tarafından verilen bir ceza olup bir bölge veya ülke halkının Hristiyan sakramentlerine katılmaktan men edilmesini ifade etmektedir.
Aforoz yetkisi papalar, piskoposlar ve kilise konsillerindedir. Aforoz edilen kimse kilisenin hiçbir hizmetinden yararlanamaz ve cenazesi kilise görevlileri tarafından kaldırılamaz. Aforoz, kişinin yanlışından dönmesi veya affedilmesi sonucu kaldırılabilir. Aforozun kaldırılması, Tanrı ve Hristiyan cemaatle tekrar bir araya gelme anlamında, uzlaşma (reconciliation) terimi ile ifade edilir.
Majör ve minör aforoz olarak adlandırılan büyük ve küçük aforozdan ilki kişiyi tamamen kiliseden atmak ve diğerlerinin bu kişiyle herhangi bir şekilde bağlantı kurmasını yasaklamak; ikincisi ise kişinin sadece komünyon ayinine katılımını kısıtlamayı içermektedir. 1917 tarihli Kilise Yasası'nda bu ayırım vitandi ve tolerati şeklinde kendini göstermiştir. Bunun yanında, belli yasaklar çiğnendiğinde kendiliğinden devreye giren otomatik aforoz (latae sententiae) ve yetkili kişi ve kurumların hüküm vermesiyle oluşan aforoz (ferendae sententiae) şeklinde bir ayırım da söz konusudur. 1983'te yayınlanan ve hala geçerli olan Kilise Yasası'nda aforozu gerektiren dokuz eylem sayılmaktadır. Papaya fiili saldırıda bulunmak, günah çıkaran birinin sırrını ifşa etmek, kürtaja yardım etmek aforozu icap ettiren fiiller arasındadır.
Rum Ortodoks Kilisesinde ve Kadim Doğu Kiliselerinde de çeşitli biçimlerde aforoz mevcuttur. Protestanlar'da farklı kavramlarla ifade edilse de benzer disiplin cezaları vardır. Yahudi geleneğindeki bir uygulama olan herem (sinagogtan atma ve Yahudi cemaatinden uzaklaştırma) aforozla benzerlik göstermektedir. İslam dininde ise kilise benzeri bir yapılanma ve ruhban sınıfı olmadığından bir kişiyi ibadetlerden menetmek şeklinde kurumsal bir uygulama mevcut değildir.
YAZAR
Bekir Zakir Çoban
