Bölgesel kalkınma iki önemli kavramdan oluşmaktadır. Bu kavramlardan biri olan bölge, çok boyutlu ve sınırları güç çizilebilen bir kavram olup esas itibarıyla coğrafik içeriklidir. Bölge, gerek yüzey şekilleri, iklimi, bitki örtüsü bakımından gerek o coğrafik düzlem üzerindeki sosyo-ekonomik veya demografik yapı bakımından çevresinden ayrılan yeryüzü ya da ülkenin bir parçasıdır. Bu açıdan bölge, halkın meydana getirdiği farklı topluluklar içinde karşılıklı ilişkileri ve sosyo-ekonomik bağlılıkları organize eden yapılardan oluşmaktadır. Kalkınma ise az gelişmiş ülkelerin birtakım ekonomik düzenlemeler ya da dış yardımlar aracılığıyla gelişmiş ülkeler düzeyini yakalayabilme çabasıdır. Az gelişmiş ülkelerin gelişmiş ülkeler düzeyine ulaşmada sergiledikleri strateji ve politikalar, İktisat biliminin bir alt dalı olan kalkınma ekonomisini oluşturmaktadır.
Bölgesel kalkınma, bir ülkede bölgeler arasındaki ekonomik gelişmişlik farklarının azaltılması ve/veya giderilmesi için gösterilen ekonomik faaliyetler bütünüdür. Kamu otoriteleri, bölgesel kalkınmayı teşvik edici uygulamaları hayata geçirerek, bu bölgelerin altyapılarını geliştirecek tedbirler alırlar. Her ülke kendine özgü bir ekonomik yapıya, gelişme şartlarına ve sistematiğe sahiptir. Bölgeler arasındaki ekonomik, fiziki ve sosyal farklılıklar, az gelişmiş ülkelerde daha büyüktür. Sahip oldukları kıt kaynakları kullanarak kalkınma çabası içerisinde olan az gelişmiş ülkeler, bölgesel kalkınma aracılığıyla ülkenin genelindeki ekonomik düzeyi iyileştirmeyi hedeflerler. Ülkedeki farklı bölgelerin sosyal ve ekonomik yapısını iyileştirmek noktasında kaynakların etkin dağılımı, sosyo-ekonomik bütünleşmenin sağlanması ve bölgeler arasındaki refah seviyesinin artması son derece önem arz etmektedir. Katılımcılığı ve sürdürülebilirliği temel ilke edinen bölgesel kalkınma vizyonu, ülkedeki çeşitli bölgelerin refah seviyesini yükseltmek, beşeri sermayenin niteliğini artırmak, bölgenin çevre bölgeler hatta dünyanın farklı yerleriyle olan karşılıklı etkileşimini geliştirmek amacını güder. Bölgesel kalkınmanın ülke ekonomilerine sağladığı faydalar arasında bölgedeki kaynaklardan azami derecede istifade edilmesi, nüfus-kaynak dengesinin kurulması, ekonomik yapının bütünleşmesi, şehirleşmenin iktisadi açıdan daha elverişli biçimde düzenlenmesi, bölgeler arası ekonomik farklılıkların giderilmesi ve yüksek bir kalkınma hızının gerçekleştirilmesi yer almaktadır. Bölgesel kalkınmanın odağında bölgesel düzeyde geliştirilecek ve uygulanacak birtakım planlar yer alır. Kalkınma planı adı verilen bu planlar, ulaşılması öngörülen ekonomik ve toplumsal amaçları gerçekleştirecek yapısal değişiklikleri içerir. Ekonomik yapıyı referans alarak bir ülkenin sosyo-ekonomik gücünü geliştirmeyi amaçlayan ve genellikle uzun dönemli olarak yapılan kalkınma planlarının başarısını ise bölgelerin sınırları ve özellikleri belirler. Bölgeler, ekonomik yapıları açısından homojen bölge, polarize bölge ve plan bölge olarak üç temel başlık altında toplanabilir. Ekonomik gelişmişlik seviyelerine göre ise bölgeler, az gelişmiş ve gelişmiş bölgeler olarak tasnif edilebilir.
Bölgesel kalkınma hem kurumsallaşma hem de uygulama açısından son 50 yılda önemli ölçüde gelişmiştir. 1970'ler ve 1980'lerde, birçok Avrupa ülkesinde bölgesel ve yerel kalkınmaya yönelik farklı yaklaşımlar benimsenmiştir. Küreselleşmenin etkisiyle ülkeler geçmişin tecrübeleri, bugünün dinamikleri ve geleceğe dair öngörüler ile bölgesel kalkınmanın sağlanması adına yeni yaklaşımlar ve politikalar geliştirmekte ve uygulamaktadır. Avrupa Birliği'nin gelişmesiyle üye ülkelerde belirli oranda devlet desteği ile profesyonel kalkınma ve danışmanlık ajansları hizmet sunmaktadır. Örgütsel yelpazesi giderek gelişen bölgesel kalkınma ajanslarının etkinlik alanları artan profesyonelleşme ve kurumsallaşmayla birlikte genişlemiştir. Avrupa'daki bölgesel kalkınma faaliyetleri sadece devlet, eyalet ve belediye düzeyinde değil aynı zamanda dernekleri, kooperatifleri, danışma kurullarını da kapsayan bölgesel aktörleri de içermektedir. Bölgesel kalkınma, geçmiş dönemlerde genellikle makro düzlemler açısından yorumlanırken günümüzde ilgili aktörleri ve bunların eylem seviyeleri arasındaki sistemik veya bütünleştirici ilişkiyi de kapsamaktadır. Dolayısıyla bölgesel kalkınma, farklı yapı ve sistemler arasındaki ilişkileri düzenleyen politikalar bütünüdür.
6-21 Haziran 1941 tarihinde Ankara'da yapılan I. Coğrafya Kongresi ile ülkemiz yedi coğrafik bölgeye ayrılmış ve bölgesel kalkınma için uzun yıllar bu sınıflandırma kullanılmıştır. 60'lı yıllardan itibaren geliştirilen politikalarla birlikte hız kazanan bölgesel kalkınma çalışmaları, Türkiye'deki bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesi ve dengeli kalkınmanın sağlanması adına giderek önem kazanmıştır. Böylece Türkiye-Avrupa Birliği (AB) ilişkilerinin yoğunlaştığı 2000'li yıllardan sonra merkezden yürütülen planlar yerele kaydırılmaya başlanmıştır. Avrupa Birliği uyum süreciyle birlikte Türkiye, istatistiki açıdan 12 Düzey 1 Bölgesi, 26 Düzey 2 Bölgesi ve 81 Düzey 3 Bölgesinden oluşmaktadır. Buna yönelik olarak ülkemizde AB iş birliği doğrultusunda Düzey 2 Bölgeleri bazında yirmi altı Bölgesel Kalkınma Ajansı kurulmuştur. Ülkemizde bölgesel kalkınma çabaları bu ajanslar ve bölge kalkınma idareleri aracılığıyla yürütülmektedir. Böylece merkezden doğrudan uygulanan politika ve kaynak aktarımının yerini yerel dinamikleri göz önünde bulunduran ve içsel potansiyellere dayalı kalkınma politikaları almıştır. Bu politikalar ve kaynak aktarımı, aynı zamanda bölgesel kalkınmanın daha akılcı ve sistemli bir hale gelmesini sağlamıştır.
YAZAR
Muammer Yaylalı
KAYNAK
