Laozi (Yaşlı Üstat) ve ona atfedilen Yol ve Güç Kitabı (Daode jing) ile ortaya çıkmış ve MS 2. yüzyılda oluşan dini yapılarıyla kurumsallaşmış geleneksel bir Çin dini ve felsefesidir. Dini inanışları, pratikleri, kurumları ve kutsal metinleri göz önüne alındığında, Daoizm dört ana dönemde açıklanabilir. Klasik Dönem Daoizm'de (MÖ 480 - MS 25), Laozi ve Zhuangzi'nın metinleri çerçevesinde, dao (yol), de (güç), wuwei (gayesiz eylem), ziran (doğal olma hali), ve shengren (bilge) gibi kavramlar açıklanmıştır. Bu dönem aynı zamanda "felsefi Daoizm" (daojia) olarak da adlandırılmaktadır. Geleneğe göre Laozi, MÖ 6. yüzyılda yaşamış olup Yol ve Güç Kitabı'nın yazarıdır. Bu eser, Daoizm'in en temel kutsal metnidir. Sadece 15. yüzyılda Ming Hanedanı Zhengtong (ö. 1464) destekleri ile derlenen Daoist kutsal metinleri arasında Yol ve Güç Kitabı'nın açıklandığı ve yorumlandığı 100 üzerinde eser mevcuttur. Fakat, Laozi'nın tarihte yaşamış gerçek bir kişi olduğuyla ve onun Yol ve Güç Kitabı'nı yazdığıyla ilgili herhangi bir kanıt yoktur. Bununla birlikte arkeolojik buluntular ve metin analizi çalışmaları, Yol ve Güç Kitabı'nın çok yazarlı bir antoloji olduğunu göstermiştir.
Yol ve Güç Kitabı "kelimelerle ifade edilen dao, hakiki dao değildir" ifadesiyle başlar. Dao ancak işleyişi ve sıfatlarıyla açıklanabilir. Evrendeki her şeyde dao mevcuttur. Kurtuluş, dao'ya geri dönmekle ve onunla bütünleşmekle gerçekleşir. İdeal devlet, dao ile bütünleşmiş bilgeler (shengren) tarafından yönetimle gerçekleşir ve halk böyle bir devlet idaresi altında kendi dao'sına uygun yaşamak suretiyle kurtuluşa kolayca ulaşabilir. Bir diğer önemli eser olan Zhuangzi, hem edebi bir metin hem de Daoist inançlarının ve ritüellerinin kaynağı olarak yaygınlık kazanmıştır. Ahlaki göreceliği, epistemolojik şüpheciliği, dilin hakikati aktarmadaki yetersizliği gibi fikirleri sistematik olarak savunur. Zhuangzi'da geçen xinzhai (zihnin oruç tutması), zuowang (oturmak ve unutmak) ve shouyi (biri korumak) gibi kavramlar daha sonra Daoist meditasyon pratiklerinde önemli bir yer tutmuştur.
Kurumsal Daoizm I (25-618), Daoizm'in dini inanışları, pratikleri, kutsal metinleri ve manastır hayatıyla kurumsallaşmasına denk gelir. İlahi Üstatların Yolu (tianshi dao), Büyük Barışın Yolu (taiping dao) Yüce Saflığın Yolu (shangqing dao) ve Manevi Hazinenin Yolu (lingbao dao), bu dönemde ortaya çıkmış Daoist mezheplerdir. Bu mezhepler dönemin toplumsal ve siyasi koşulları bağlamında yeni vahiy iddiaları ile ortaya çıkmıştır. Her mezhep kendi kutsal metin tasnifini yapmıştır. Laozi ilk defa bu dönemde tanrılaştırılmıştır ve İlahi Üstatların Yolu'nun kurucusu olan Zhang Daoling (ö. MS 156) 142 yılında Laozi'nın kendisine vahiy getirdiğini iddia etmiştir.
Yüce Saflığın Yolu, bir medyum olan Yang Xi'nin (ö. MS 386) Xu ailesi için çalışırken ölüler diyarından aldığını iddia ettiği vahiyler temelinde oluşmuştur. Daha sonra, Tao Hongjing (ö. 536) Yang Xi'ye gelen vahiyleri düzenlemesiyle bu mezhebi kurumsallaştırmıştır. Daoizm'de ölümsüzlüğe erişmek kurtuluşa eşdeğerdir. Bu inanış, geleneksel Çin tıbbının Daoizm ekseni etrafında gelişmesini sağlamıştır. Dini bir ihtiyaç olarak, harici (waidan) ve içsel (neidan) simya olmak üzere ölümsüzlüğe ulaştırmayı hedefleyen iki tür ekol ortaya çıkmıştır. "Harici simya," kırmızı civa ve şifalı bitki karışımları, nefes egzersizleri ve cinsel ilişki pratikleriyle ölümsüzlüğe ulaştırmayı hedeflemişken, "içsel simya" meditasyon, qi enerjisinin vücutta düzenlenmesi, insanın manen gelişimi ve onun evrenle bütünleşmesinin sağlanması suretiyle ölümsüzlüğe ulaştırmayı hedeflemiştir. Büyük Saflığın Yolu (taiqing dao) harici simyayı ve Yüce Saflığın Yolu ise içsel simyayı benimsemiştir.
Manevi Hazinenin Yolu, kutsal metinleriyle, ilahiyatıyla ve dini pratikleriyle önceki Daoist mezheplerle Budizm'i sentezlemiştir. Asıl Başlangıcın İlahi Saygın'ı tanrılar panteonun en tepesinde yer almış olup Budist kutsal metinlerdeki kozmik Buda gibi tanımlanmıştır. Bu dönemde, Budizm'in de etkisiyle ilk defa Daoist manastır hayatı da oluşmaya başlamıştır. Ayrıca, Budizm'in Çin'de yaygınlık göstermesi Daoist ve Budist ruhban sınıfı arasında üstünlük tartışmalarını da beraberinde getirmiştir. Bu döneme ait Barbarların İhtidası (huahu jing) gibi eserler, Budist-Daoist çekişmelerin somut örneklerini ortaya koymaktadır.
Kurumsal Daoizm II (618-1912), manastır hayatı ve içsel simya gibi pratiklerin gelişip kurumsallaşmasına denk gelir. Tam Mükemmeliyet Yolu (quanzhen dao) bu dönemde ortaya çıkmış olup Ortodoks Birliğin Yolu'yla (zhengyi dao) birlikte Çin'de bugün mevcut olan iki mezhepten biridir. Tam Mükemmeliyet Yolu, Wang Zhe'nın (ö. 1170) inziva halindeyken ölümsüzlüğe erişmiş olan Zhongli Quan, Lü Dongbin ve Liu Haichan'den ilham aldığını iddia ederek öğretilerini yaymaya başlamıştır. Ayrıca, bu dönemde Budizm etkisi altında gelişmiş olan meditasyon ve Yüce Son (taiji) prensibince savaş sanatı (taiji quan) gibi Daoist pratikleri oluşmuştur. Sima Chengzhen (ö. 735), Oturmak ve Unutmak (zuowang lun) adlı eserinde sistematik bir şekilde Daoist meditasyonunu yedi adımda anlatır. Taiji quan Çin'in kuzey batısında bulunan Wudang dağlarında Ming Hanedanlığı (1368-1644) döneminde ortaya çıkmıştır. Ayrıca, Xuanwu bir diğer adıyla Zhenwu, Wenchang, Mazu, Bixia yuanjun ve Doumu gibi tanrılar ile Daoist panteonu bu dönemde genişlemeye devam etmiştir.
Modern Dönem Daoizm (1912- ), hanedanlık devrinin son bulmasının ardından modernite, sekülerizm, Çin Cumhuriyeti'nin (1912-1949) ve Çin Halk Cumhuriyeti'nin politikaları çerçevesinde Daoizm'in kendini yenilemesine denk gelir. Bu dönemde Daoizm, ruhban sınıfı temelinde oluşan Tam Mükemmeliyet Yolu ve İlahi Üstatların Yolu'nun devamı olan Ortodoks Birliğin Yolu ile temsil edilmektedir. 1913 yılında kurulan ve kapatıldıktan sonra 1956'da tekrar kurulan Çin Daoist Birliği bir devlet mekanizması olarak Daoist dini pratikleri organize ve kontrol etmektedir.
YAZAR
Cuma Özkan
KAYNAK
