Farklı nesnelerin, kişilerin veya koşulların her yönden olmasa bile en az bir bakımdan denk olması, eşit olması anlamına gelir. Zira her açıdan ve bütünsel olarak eşitlik kimlik sorunu doğuracaktır. Dolayısıyla eşitlik dilsel, epistemolojik ve ontolojik bakımından ayrı varlık statüsüne sahip varlık ya da durumlar için geçerlidir. Bu açıdan eşitlik 'aynılık' değil, 'benzerlik' temelinde ortaya çıkar. O halde iki ayrı şey arasında mutlak eşitlik en az bir tarafın yokluğuna işaret edeceğinden anlamsız olacaktır.
Tarihsel olarak felsefi düzeyde oldukça kadim bir tartışmaya konu olan eşitlik kavramı, MÖ 5. ve 4. yüzyılda yaşayan ve Batı düşüncesini olduğu kadar Doğu felsefesini de derinden etkileyen Platon (ö. MÖ 348/7) tarafından doğal bir olgu olarak ele alınmış ve benzer gerekçelerle 17. yüzyılın modern siyaset filozofu olan Thomas Hobbes (ö. 1679) tarafından eşitsizlik fikri kabul görmemiştir. Şüphesiz Hristiyanlık ve İslam dinleri de diğer tüm dini gelenekler gibi eşitlik sorununu farklı boyutlarıyla ele almışlardır.
Ancak modern eşitlik fikri üzerinde güçlü bir etki bırakan ve eşitsizliğin kaynağı olarak mülkiyet olgusuna işaret eden Jean-Jacques Rousseau (ö. 1778) ve "Rousseaucu" düşünce geleneği, 18. yüzyılda gerçekleşen Fransız İhtilali'nin temel sloganı olarak değer kazanmıştır. Eşitlik, özgürlük, kardeşlik gibi. Aynı tarihsel kesit içinde ve oldukça farklı felsefi, sosyal, siyasal ve tarihsel mülahazaların neticesinde Fransız İhtilali'nden kısa bir süre önce Amerika kıtasında yaşanan devrimin fikir babalarından olan Thomas Jefferson (ö. 1826), tüm insanların eşit ve özgür olarak yaratıldığı fikrini veciz olarak ifade etmişti. Burada haklar bakımından her birey aynı statüye sahip olarak kabul edilmiş ve kölelik ya da soy gibi üstünlük iddiaları reddedilmiştir. Bu noktada belirtilmesi gereken önemli bir husus ise Amerikan Devrimi'ni olduğu kadar Fransız Devrimi'ni de farklı öğeler üzerinden etkileyen John Locke'un (ö. 1704) doğal haklar teorisi olmuştur. Buna göre belli haklarla var olan insan, doğuştan eşittir ve bu eşitlik statüsü özgürlük ve mülkiyet hakları çerçevesinde ihlal edilemez ve devredilemez temel haklardır.
Literatürde yer aldığı şekliyle eşitlik kavramı adaletle ilişkili olarak ilkesel düzeyde; maddi bağlamda sınırlarının neler olacağı ve eşitliğin kimler arasında olması gerektiği problemi bağlamında tartışılmaktadır. Liberteryen gelenek eşitliği bireysel haklar bağlamında tartışmaktadır. Felsefi temelleri, Stoacı düşüncenin rasyonel olmak bakımından eşit olarak kabul edilen insan ve Epikürcülüğün, eşit haklar fikrine saygı olarak sözleşmeciliğin ilk biçiminden mülhem olmak üzere, Rönesans sonrasına denk gelir. Devamında gerek Orta Çağ Hristiyan Anabaptist gelenek gerekse İslam düşüncesinde yer aldığı şekliyle, insanın Tanrı karşısında eşit olduğu kabulü mezkûr eşitlik fikrini desteklemiştir.
Sonuç olarak eşitlik insanların eşit muamele görmeleri olarak ifade edilebilir. Nitekim farklı kişilik özelliklerine, farklı yeteneklere, farklı amaç ve ideallere sahip insanlar arasında koşulsuz eşitlikten söz etmek mümkün olmaz. Felsefi düzeyde birçok eşitlik türü arasından beşinden söz etmek anlamlıdır. Bunlar: ahlaki eşitlik, hukuksal eşitlik, siyasal eşitlik, fırsat eşitliği ve ekonomik (gelir) eşitliği olarak sıralanabilir. Bunlardan ilk üçü liberal felsefe tarafından özellikle vurgulanan ve olması elzem olarak addedilen eşitlik biçimleridir. Ekonomik ya da gelir eşitliği ve fırsat eşitliği, siyasal liberalizmle birlikte toplumcu-cemaatçi yaklaşımın hususiyetle vurguladığı ve bazı durumlarda yeniden dağıtım mekanizmalarını devreye sokmak suretiyle sağlanması gereken eşitlik biçimleri olarak değerlendirilmektedir.
YAZAR
Alim Yılmaz
KAYNAK
