Esneklik nedir?

Esneklik, genel olarak, bir değişkenin başka bir değişken üzerindeki etkisinin nispi ölçümüdür. Bu ölçüm, bağımlı değişkendeki nispi değişmenin bağımsız değişkendeki nispi değişme oranına eşittir. Bu hesaplamada hem pay hem de payda da nispi değişmeler yer aldığı için esneklik ölçümü değişkenlerin ölçü biriminden bağımsızdır. Esneklik katsayıları sayısal değerler oldukları için farklı mal ve hizmetler arasında veya zaman boyutunda karşılaştırmaları yapılabilir.

İktisatta en fazla kullanılan esneklik kavramları bir malın talebi ve arzı ile ilgili esnekliklerdir. Bir malın talebini en fazla etkileyen faktörler; o malın fiyatı, diğer malların fiyatı ve tüketicinin geliri olarak kabul edildiğinde, bu esneklik, talebi etkileyen diğer değişkenler (tüketicinin geliri, zevkleri ve diğer malların fiyatları) sabitken, fiyatta meydana gelen nispi değişmeden dolayı miktarda meydana gelen nispi değişmeyi gösterir. Fiyattaki değişmelerle talep miktarındaki değişmeler birbirine zıt olduğundan, Giffen paradoksu haricinde, talebin fiyat esnekliğinin işareti negatiftir. Fakat rakamların büyüklükleri ile esneklik kavramları arasında muğlaklık ortaya çıktığından esneklik katsayılarının mutlak değerleri alınarak negatif işaretler göz ardı edilmektedir. Talep fonksiyonlarının çoğunda talep eğrisi üzerinde fiyat esnekliği her noktada farklıdır.

Esneklik katsayısı sıfır ile sonsuz arasında değer almaktadır. Katsayı sıfır olduğunda talep eğrisi dikey bir çizgi şeklindedir ve bu durumda talep, sıfır esnektir. Sıfır esnekli talepte fiyat değişmeleri ne kadar büyük olursa olsun tüketici hep aynı miktarda mal talep etmekte, böylece fiyat değişmelerine karşılık talep edilen miktarda hiçbir değişiklik olmamaktadır. Katsayı sıfır ile 1 arasında olduğunda talep, esnek olmayan taleptir. Yapılan çalışmalar yakın ikamesi olmayan mallar ve tarımsal mallardaki talebin esnek olmadığını göstermiştir. Katsayı 1'e eşit olduğunda talep, birim esnek ve katsayı 1'den büyük olduğunda talep esnektir. Talep eğrisi esnek olduğunda talep edilen miktar fiyat değişmelerine karşı oldukça duyarlıdır: fiyat %1 düştüğünde talep edilen miktar %1'den daha fazla oranda artmaktadır. Bir malın yakın ikamesi ne kadar fazla ise mal ne kadar fazla yerde kullanılıyorsa ve tüketicinin bütçesinde ne kadar fazla paya sahipse, esneklik o derece yüksektir. Son olarak, talep eğrisi yatay olduğunda malın talebi sonsuz esnek (veya tam esnek)tir.

Talebin fiyat esnekliği fiyat değişmeleri nedeniyle tüketici harcamalarındaki (veya satıcının gelirindeki) değişmelere ışık tutmaktadır. Talep esnek olduğunda fiyat artışı, talebi çok daha büyük miktarda azaltarak tüketicilerin harcamalarını (satıcıların gelirlerini) azaltacaktır. Talebin fiyattaki değişmelere hassasiyeti düşük olduğunda, talep esnek olmadığında ise fiyat artışı, talep edilen miktarı daha düşük oranda azaltarak tüketicilerin harcamalarını (satıcıların gelirlerini) artıracaktır. Fiyat düşmesi olduğu durumda tam tersi sonuçlar ortaya çıkacaktır. Talep birim, esnek olduğunda ise fiyat değişmeleri harcamalarda (gelirlerde) bir değişmeye neden olmayacaktır.

Fiyat esnekliği kavramı herhangi bir düzenlemeye maruz kalmayan ve karını en yükseğe çıkarmayı amaçlayan monopolcü firmanın fiyat uygulamalarında önemlidir: Monopolcü firma talebin esnek olduğu fiyat aralıklarında optimum fiyatı belirler ve fiyat farklılaştırmasına gittiğinde talebin daha esnek olduğu piyasada daha düşük fiyat belirler.