Kariyer Ve Yetenek Yönetimi nedir?
İşletme veya örgütün iş gücü ve yetenek ihtiyaçları ile iş görenlerin kariyer ihtiyaçlarını en etkin şekilde karşılamaya yönelik insan kaynakları yönetimi (İKY) işlevidir. Kariyer ve yetenek yönetimi, geleneksel "kariyer planlama ve geliştirme" diye de adlandırılan "kariyer yönetimi"nin son zamanlarda yaygınlık kazanan "yetenek yönetimi"nin katkısıyla aldığı yeni biçim olarak tanımlanabilir.
Kariyer yönetimi, kısaca, çalışanların bireysel kariyer ihtiyaçları ile örgütün işgören ihtiyaçlarını uyumlaştırmaya ve karşılamaya yönelik planlı faaliyetlerdir. Son zamanlarda ortaya çıkan "yetenek yönetimi" ise örgütün başarısına önemli katkıda bulunacak kritik yetenek ve becerilere sahip kişilerin araştırılıp bulunması, işletmeye kazandırılması ve geliştirilerek işletmede devamlılığının sağlanmasına yönelik "yeni bir yaklaşım"dır. Bu bağlamda daha uzun bir geçmişe sahip olan "kariyer yönetimi" ile yeni bir kavram olan "yetenek yönetimi", birbiriyle oldukça ilişkili kavramlardır.
Latince kökenli bir kelime olan "kariyer" bir kişinin yaşamı boyunca üstlendiği işlerin tümünü kapsayan, çalışma hayatında bulunduğu basamaksal mevkileri, yaptığı işleri ve bunlarla ilgili tutum ve davranışlarını içeren bir süreçtir. Bu sürecin hem çalışanlar hem de örgütler açısından önemli olması, birey ve örgütler açısından ele alınan "kariyer yönetimi"ni ortaya çıkarmıştır. Kariyer yönetimi, genel olarak çalışanların bireysel kariyer ihtiyaçları ile organizasyonun mevcut ve gelecekteki personel ihtiyacı arasındaki bağlantıyı kurarak iki ihtiyacı etkili biçimde karşılayacak bireysel ve örgütsel faaliyet ve uygulamaların yönetilmesidir.
Bireyler açısından kariyer yönetimi; kişisel ilgi, değer ve yetkinlikleri (güçlü ve zayıf yönleri) ile piyasadaki iş imkan ve şartlarını değerlendirmeyi, bunları dikkate alarak bireysel kariyer hedeflerini belirlemeyi; bu hedeflere ulaştıracak planları yapmayı ve uygulamayı içerir. Örgüt açısından ise kariyer yönetimi, örgütü bir kariyer sistemi olarak tasarımlayıp ihtiyaç duyulan ve duyulacak çalışanların kariyerlerini planlama ve geliştirmeyi amaçlayan sistematik bir yapı ve süreci ifade etmektedir. Bu süreçte, öncelikle benzer bilgi, beceri ve yetkinlikleri gerektiren işlerin bir araya getirilerek "iş aileleri"nin oluşturulması, işler ve iş aileleri arası kariyer yolları ve ilerleme koşullarının belirlenerek örgütün kariyer ağının sistematik bir hale getirilmesi gerekmektedir. Kariyer sisteminin, insan kaynakları planlaması ile bütünleştirilerek yedekleme planlarının yapılması, çalışanların kariyer olanakları ve hareketleri (terfi,nakil..) konusunda bilgilendirilmesi, performanslarının değerlendirilerek kariyer danışmanlığı, koçluk, mentorluk; personel güçlendirme, eğitim, geliştirme faaliyetleriyle desteklenmesi lazımdır. Burada, örgütün güncel/uygun insan kaynakları stratejileri geliştirip uygulaması, çalışanlarını öneri ve katkıda bulunmaya özendirmesi ve değerlendirmesi de önem taşımaktadır.
Ekonomik, teknolojik, toplumsal vb. alanlarda yaşanan değişmeler ve artan rekabet; işleri, işletmeleri, istihdam ve kariyer koşullarını da değiştirmektedir. Örgütlerde küçülme, dış kaynaklardan yararlanma, küreselleşme ve esnekleşmenin yaygınlaştığı bu süreçte; mevcut işler değişmekte, yeni işler ortaya çıkmakta, işlerin önemi ile gerektirdiği beceri ve yetkinlikler değişmekte, bazı işler stratejik önem kazanmakta ve bu işlerde istihdam edilecek kişilerde aranan beceri ve yetkinlikler farklılaşmakta, çeşitlenmekte ve artmaktadır. Bu değişmelere bağlı olarak "porföy-esnek-sınırsız kariyer(ler)", "kariyer özyönetimi", "küresel kariyer", "istihdam edilebilirlik" gibi "yeni kariyer model ve yaklaşımları" yaygınlaşmaktadır. Kariyer yönetimiyle ilgili ortaya çıkan "yeni" yaklaşımlardan biri de işletmeler açısından stratejik öneme sahip kritik pozisyonlar için ihtiyaç duyulan nitelik ve nicelikteki personelin belirlenmesini, işe alınmasını ve geliştirerek istihdamını ve devamlılığını sağlamayı vurgulayan "yetenek yönetimi"dir.
Yetenek, bir kimsenin bir şeyi anlama veya yapabilme kabiliyeti, farklı durumlara uyma konusunda organizmada bulunan ve doğuştan gelen güç, kapasite olarak tanımlanabilir. Yetenek, İngilizce karşılığı olan "talent" kelimesinin harflerine karşılık gelen başarı (Triumph), kabiliyet (Ability), liderlik (Leadership), pratiklik (Easiness), yaratıcılık (Newfangled) ve zaman (Time) kavramlarının bileşimi olarak da tanımlanmaktadır. Yetenek yönetimi de, organizasyonların sürdürülebilir rekabet avantajında kritik rol oynayan pozisyonlarında istihdam edilecek; yüksek yetenek ve potansiyele sahip, yeniliklere ve teknolojiye uyum kabiliyeti yüksek; esnek, öngörülü ve vizyoner çalışanların gelişiminin planlanması ve yönetilmesidir.
Yetenek yönetimi, örgütlerin, stratejileri açısından önemli kilit işleri ve bu işlerde üstün performans için gereken yetkinlikleri ve performansı olumlu yönde etkileyecek davranış göstergelerini belirlemesini gerektirmektedir. Bu pozisyonlara yönelik yetenek(li aday) havuzları oluşturarak çok yönlü performans değerlendirme yaklaşımlarından (örn. Değerlendirme Merkezi Yaklaşımı), potansiyel-performans ilişkisini gösteren yetenek matrisinden; bu doğrultuda tasarlanacak eğitim ve geliştirme programlarından faydalanılır. Amaç, organizasyondaki yeteneklerin potansiyelini performansa dönüştürmek ve bireysel kapasite ve vizyonlarını geliştirmektir.
Kariyer yönetimi ile yetenek yönetimi iç içe geçmiş olgulardır. Yetenek yönetimi (YY), stratejik öneme sahip işleri ve bu işlerde çalışan/çalışacak işgörenleri kapsayan kariyer yönetimi olarak da tanımlanabilir. Temel yetkinliklere odaklanma, örgütsel küçülme gibi gelişmelere bağlı olarak örgütsel kariyer yönetimi içinde yetenek yönetiminin önem, pay ve ağırlığının artacağı söylenebilir.
Günümüzün değişken ve rekabetçi ortamında kariyer ve yetenek yönetimi, işletmelerin önemle üzerinde durması gereken konulardır. Çünkü, örgütlerin sürdürülebilir performans gösterebilmesi için özellikle üstün yetenek gerektiren stratejik öneme sahip işler ve bu işlerde istihdam edilecek işgörenler, gittikçe önem kazanmaktadır. Etkili bir yetenek ve kariyer yönetimi süreci, ihtiyaç duyulan yetkinliklere sahip çalışanların işletmeye olan bağlılıklarının ve güveninin artmasına, örgütsel vatandaşlık davranışlarının gelişmesine, işgücü devrinin düşmesine, motivasyonlarının yükselmesine katkıda bulunacaktır.
Etkili bir kariyer ve yetenek yönetimi için stratejik insan kaynakları yönetimi yaklaşımıyla insan kaynakları planlaması ve seçimi, eğitim-geliştirme, performans değerlendirme, ücretlendirme gibi işlevlerin yetenek ve kariyer yönetimi sürecini destekler şekilde bütünleşik olarak düzenlenmesi ve yürütülmesi gerekmektedir. Rekabetin arttığı, yetenek savaşları, yetenek avcılığı gibi kavramların sıkça dile getirildiği günümüzde örgütlerin kariyer ve yetenek yönetimi konusundaki başarısı, rekabet üstünlüğünün sağlanması ve sürdürülmesi bakımından büyük önem taşımaktadır.
YAZAR
Gönen İlkar Dündar
