En genel anlamıyla, insanların tek başlarına gerçekleştiremeyecekleri ortak amaçlarına ulaşmak için oluşturdukları, Türkçede "teşkilat ve "organizasyon" diye de isimlendirilen sosyal (toplumsal) varlık, sistem veya yapılardır.
Modern dönemde organizasyon kelimesinin anlamı ve kullanımı farklılık göstermiştir. Son dönemde parçaların sistematik bir bütün halinde düzenlenmesi ve koordine edilmesi ve bir ihtiyacı karşılamak ve hedefleri gerçekleştirmek için yapılandırılmış sosyal birim olarak tanımlanmıştır. Organizasyonun bir isim bir de fiil anlamı vardır. İsim olarak organizasyon, belirli bir yapılanmaya verilen adı (yapıyı); fiil olarak ise yapılanma işini gerçekleştirmeyi (faaliyeti), yani düzenleme yapmayı (organize etmeyi) ifade eder.
Türkçe kaynaklarda, örgüt-organizasyon kavramının taşıdığı anlam, tarihsel kullanım sırası açısından ilk olarak "teşkilat" terimiyle ifade edilmiştir. 19. yüzyılın sonlarından itibaren Türkçe kaynaklarda sıklıkla kullanılan teşkilat, Arapça kökenli "teşkil" kelimesinden türetilmiştir. Kamus-ı Türki'de teşkilat; tertibat (düzen), tanzimat (bir iş için gerekli önlem ve uygulamalar), icraat ("düzeltmeye" yönelik faaliyetler) olarak tanımlanmıştır. Teşkilat terimi, Osmanlı'nın son ve Cumhuriyet'in erken dönemlerinde yayımlanan yönetim kaynaklarında da genel anlamdaki kullanımını yansıtan; örgütsel yapının belirli bir plan ekseninde vücuda getirilmesi, faaliyetlerini sürdürebilmesi ve biçimlendirilmesine yönelik düzenlemeler anlamında kullanılmıştır (Örn. fabrikaların ilmi teşkilat ve idaresi, fabrika teşkilatı vb.).
1930'lu yıllardan itibaren Türkçe kaynaklarda teşkilat, teşkilatlanma ve teşkilatlandırma kavramlarının yanı sıra organizasyon kavramı da kullanılmaya başlamıştır 1930'lu yıllara ait kaynaklarda teşkilat; işletmenin temel gayesine uygun çatı-bünye kurmak için yapılan hazırlıklar, gösterilen çabalar ve bu esnada uyulan prensiplerle vücuda gelen netice-eser anlamında kullanılmıştır. Organizasyon kavramı ise iki anlamda kullanılmıştır. Biri organize etme işi, diğeri ise organizasyon faaliyeti sonunda meydana çıkan düzendir. Türkçedeki teşkilat terimi organizasyonun yalnızca ikinci anlamını karşılamaktadır. Dolayısıyla organizasyon faaliyeti neticesinde ortaya çıkan düzen "teşkilat", organizasyon yapma işi ise "organizasyon" şeklinde tanımlanmıştır. 1930-50'li yıllara ait kaynaklarda teşkilat ve organizasyon terimleri hakkında farklı tanımlamalar yapılarak ve ayrıldıkları noktalar belirlenerek her iki kavramın da kullanımda olması söz konusudur. Fakat 1950-60'lı yıllarda teşkilat teriminin kullanımının devam etmesine rağmen organizasyon teriminin daha çok tercih edildiği görülmektedir.
1960'ların sonlarından itibaren Türk yönetim yazınında organizasyon kavramı yerine "örgüt" kavramı kullanılmaya başlamıştır. Bu dönemde yabancı dilden Türkçeye çevrilen kaynaklarda organizasyon yerine örgüt teriminin tercih edildiği örnekler mevcut olduğu gibi; teşkilat kavramını tercih eden kaynaklar da bulunmaktadır. 1970'li yıllardan sonra yazında "örgüt" teriminin daha sık kullanılmaya başladığı görülmektedir. 2000'li yıllardan itibaren ise; "örgüt teorisi", "örgütsel davranış", "örgütsel bağlılık", "örgütsel vatandaşlık" gibi, "örgüt" terimini merkeze alan kavramlar ekseninde, organizasyonların farklı yönlerini ele alan bilimsel çalışmalar yapılmaktadır.
YAZAR
Hüseyin İlker Çarıkçı
