Örgütlerdeki insan ve grup davranışları ile bunların birbirleriyle etkileşimlerini inceleyen görece yeni bir bilim dalı olarak tanımlanmaktadır. Disiplinler arası bir alan olan örgütsel davranış (ÖD), başta psikoloji, sosyoloji ve sosyal psikoloji olmak üzere antropoloji yönetim, insan kaynakları yönetimi, siyaset, antropoloji ve kantitatif yöntemler gibi disiplinlerden de yararlanır. ÖD'ın gelişiminde, özellikle işletme örgütlerinin ve bunların yönetiminin önem kazanması büyük etkiye sahiptir.
İşletmeler ve diğer örgütler, insanlardan oluşur ve amaçlarını gerçekleştirmek için, sağlıklı bir yönetim ve örgütlenme sistemine gerek duyarlar. Yönetim, en yalın anlamıyla başkaları vasıtasıyla iş görme olarak tanımlanır. Dolayısıyla, örgütlerin etkin ve verimli çalışabilmesi, insan kaynağının etkin bir şekilde yönetilmesiyle mümkündür. Bu ise örgütlerde insan davranışlarının, insanların oluşturduğu yapı ve süreçlerin anlaşılmasını gerektirir. Örgütsel davranış, bu gerekliliğin sonucu olarak ortaya çıkmış ve örgütler ve yönetimin önem kazanmasına bağlı olarak gelişen bir çalışma alanıdır.
1980'li yılların başlarına kadar, işletme okullarının ana konuları, çoğunlukla iktisat, muhasebe, finans ve kantitatif tekniklere odaklanarak, yönetimin teknik ve rasyonel yönlerini vurgulayan dersler olarak görülmektedir. İnsan davranışları ve becerileri konusundaki derslere görece daha az yer verilmiştir. 1980'ler öncesi ve 80'lerin başlarında işletmelerde özellikle beşeri ilişkiler akımının da etkisiyle işletme eğitiminde, iş psikolojisi, iş veya çalışma sosyolojisi, davranış bilimleri, beşeri ilişkiler gibi derslere yer verilmiştir. Daha sonra ise örgütsel bağlamda insan davranışlarının ve sosyal süreçlerin bütünsel ve disiplinler arası bir yaklaşımla ele alındığı "örgütsel davranış" doğup gelişmiştir.
ÖD, insanların örgütsel yapılar içinde nasıl davrandığı, niçin böyle davrandığı, insanların davranışlarını öngörmek ve yönetmek için neler yapılabileceği konularında yöneticilere ve ilgili araştırmacı ve uygulamacılara katkı sağlama ve yol gösterme işlevine sahip çalışmaları içermektedir. Bu özellikleriyle, insan kaynakları yönetimi ve yönetim-organizasyon başta olmak üzere, pazarlama, üretim yönetimi gibi diğer işletmecilik araştırma ve uygulama alanlarına da önemli katkılar sağlamaktadır.
Örgütsel davranış, örgütlerde davranışın "birey, grup ve örgüt düzeyinde analiz edilmesi"ni içerir. Bireysel analiz düzeyinde, birey ve özellikleri, bireysel davranış süreci, öğrenme, duygular ve duygu durumları, kişilik ve değerler, algılama, tutumlar, motivasyon, iş memnuniyeti (tatmini), örgüt bağlılığı, stres gibi konular ele alınır. Grup ve örgüt düzeyinde ise biçimsel (resmi) ve biçimsel olmayan (gayriresmi) grupların oluşumu ve süreçleri, grup dinamikleri, takım (ekip) yönetimi, liderlik (önderlik), iletişim, çatışma, örgüt yapıları, örgüt kültürü ve örgüt iklimi gibi konular, örgütsel bağlamda birey ve grup davranışlarının anlaşılması ve etkin yönetimi bakımından önemli ve ilgi gören konulardır. (Örgütsel davranışla ilgili sözü edilen konular, ilgili maddelerde daha ayrıntılı olarak açıklanmıştır.)
ÖD Analizleri, birey-grup ve örgüt düzey veya alanın birbiri üzerine inşa edildiği bir yapı içinde gerçekleştirilir Bireysel düzeyden grup ve örgüt sistemleri düzeyine geçildiğinde, örgütlerdeki davranışsal yapı ve süreçler daha iyi ve bütünsel olarak anlaşılabilmektedir. ÖD çalışmaları, verimlilik, işe devam sorunları, iş gücü devir oranı ve iş tatmini, motivasyon, örgüt bağlılığı gibi kavramları öne çıkarmıştır. Son dönemlerde de bu kavramlara, örgütsel vatandaşlık iş yerindeki sapkın davranışlar da eklenmiştir.
Birey, grup ve örgüt düzeyinde, davranışsal yapı ve süreçlerin anlaşılması ve özellikle insan kaynaklarının etkin biçimde yönetilmesi, böylece örgüt hedeflerine ulaşılması bakımından örgütsel davranış, önemli ve gittikçe gelişen disiplinler arası bir alandır.
YAZAR
İnci Erdem Artan
