Yapısına göre cümleler konu anlatımı: Yapı bakımından cümle türleri ve örnekleri
Sahip olunan duygu, düşünce ya da durumları yargı bildirerek anlatan söz dizilerine cümle adı verilmektedir. Anlamlı kelimeler dizisi olarak da tarif edilebilen cümleler; bir soru, bir ünlem ya da bir ifadeyi dile getirmekte kullanılmaktadır. Çoğunlukla bir özne, bir tümleç ve bir yüklemden meydana getirilen cümleler, gerek konuşma gerekse de yazı dilinin en önemli ögesi olarak öne çıkmaktadır. Ayrıntılar içeriğimizin devamında…
Her ne kadar cümleler; özne, tümleç ve yüklemden meydana gelse de bazı durumlarda yan cümlelerle ile anlam pekiştirilebilir ve cümlede birden fazla yargı bulunabilir. Bu tanıma uygun olarak oluşturulan ve en az iki cümleden meydana gelen yapısına göre sıralı cümle nedir? Yapısına göre birleşik cümle nedir? İşte, tüm detaylar…
Yapısına Göre Cümle Türleri
Cümlelerin, yargı bildiren kelime dizileri olduklarını yazımızın başında ifade etmiştik. Yapısına göre cümle türleri de cümlelerin bir ya da birden fazla yargı içermesine bağlı olarak dörde ayrılmaktadır:
Yapısına göre cümle türleri konusunun detaylarına girmeden önce “temel cümle” ve “yan cümle” kavramlarının iyice anlaşılması gerekmektedir.
Temel Cümle: Birleşik cümlelerde esas yargıyı bildiren ve cümle içinde yer alan diğer yargıları bir sonuca bağlayan cümledir. Bir diğer ifadeyle bir cümle içindeki temel cümle, yüklemdir.
Yan Cümle: Bir cümle içinde tam bir yargı bildirmeyen ve fiilimsiler ya da çekimli fiillerde kurulmuş olan cümlelerdir. Bir başka ifadeyle temel cümlenin ögesi görevinde bulunan cümleler yan cümle olarak adlandırılır.
A)Yapısına Göre Basit Cümle
Tek bir yargı bildiren cümlelere basit cümle adı verilmektedir. Bu cümleler terk bir yargı bildirdikleri için bir yüklemden meydana gelirler ve cümlede yüklemin dışında fiilimsi ya da çekimli bir fiil bulunmaz.
B)Yapısına Göre Birleşik Cümle
Tek bir yükleme ve bu yükleme bağlı olan en az bir yan cümleye sahip olan cümlelere birleşik cümle adı verilmektedir. Birleşik cümleler de kendi içinde 4 farklı türe ayrılmaktadır:
Girişik Birleşik Cümle: Yan cümleleri fiilimsilerle kurulan cümlelere girişik birleşik cümle denir. Bu şekilde kurulan cümlelerde, fiilimsinin yer aldığı bölüm yan cümle; yüklemin bulunduğu bölüm ise temel cümledir.
Yukarıda vermiş olduğumuz cümlelerde fiilimsiden meydana gelen ve altı çizili olan kısımlar yan cümle; geri kalan ve yüklemden meydana gelen kısımlar ise temel cümledir.
Ki’li Birleşik Cümle: İki yargıdan meydana gelen ve bu yargıların birbirine “ki” bağlacı ile bağlandığı cümlelerdir.
Yukarıdaki örneklerde altı çizili olan bölüm yan cümle; geri kalan kısım ise temel cümledir.
Şartlı Birleşik Cümle: Yan cümlenin”-se, -sa” ekiyle oluştuğu ve yan cümlenin temel cümleye şart anlamı kattığı cümlelerdir.
Yukarıdaki örneklerde altı çizili olan bölüm yan cümle; geri kalan kısım ise temel cümledir.
İç İçe Birleşik Cümle: Bir temel cümleyle, onun içinde kullanılan bir yardımcı cümleden oluşan cümlelere denir. İçe içe birleşik cümlelerde yardımcı cümle de bağımsız bir cümledir. Bu cümleler tırnak içerisinde ifade edilebildiği gibi sonuna virgül konularak da yazılabilir.
Yukarıdaki örneklerde altı çizili olan bölüm yan cümle; geri kalan kısım ise temel cümledir.
C)Yapısına Göre Sıralı Cümle
Basit ya birleşik cümlelerin birbirlerine virgül ya da noktalı virgül ile bağlandığı cümlelerdir. Sıralı cümleler de en az iki yüklem bulunmaktadır.
Sıralı cümleler de yapısına göre iki ayrı türe ayrılmaktadır:
Bağımlı Sıralı Cümle: Herhangi bir ortak ögeye sahip olan sıralı cümlelerdir.
Bağımsız Sıralı Cümle: Herhangi bir öge ortaklığı olmayan sıralı cümlelerdir.
D)Yapısına Göre Bağlı Cümle
Aralarında anlam bakımından bir ilgi bulunan basit ya da birleşik cümlelerin “ama, fakat, yalnız, ve, veya, ne…ne…, hem…hem…” gibi bağlaçlarla birbirine bağlandığı cümlelerdir.
