Güvenlik soruşturması bu açılardan irdelendi mi?
Anayasa Mahkemesi'nin (AYM) daha önceki iptal kararlarının ardından yeniden hazırlanan “Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması” kanun teklifi TBMM İçişleri Komisyonu'nda kabul edildi. Yasalaşırsa kamuya ilk kez girecek adaylar ve tüm atama/yükselmelerde en önemli belirleyicilerden biri olacak. 16 maddeden oluşan yasa teklifi, daha önceki iptal gerekçelerinin bir kısmını gidermiş gözükse de kimi sorunlu yanlarıyla tartışılmaya devam edecek.
Bunları sıralamadan önce AYM’nin 4045 sayılı kanuna ilişkin iptal gerekçesine bakalım:
“Kamu görevinde çalıştırılacak kişiler bakımından güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılması yönünde düzenlemeler getirilmesi kanun koyucunun takdir yetkisindedir. Ancak bu alanda düzenleme öngören kuralların kamu makamlarına hangi koşullarda ve hangi sınırlar içinde tedbirler uygulama yetkisi verildiğini açık olarak göstermesi ve kötüye kullanmalara karşı yeterli güvenceleri sağlaması gerekir…”
Yani AYM’nin, böyle bir düzenlemenin varlığına karşı olmayıp sadece içeriğine ve yöntemine ilişkin iptal kararı verdiği anlaşılıyor. Doğrudur idare belirli kurallar dahilinde ve bilhassa anayasaya riayet ederek böyle bir araştırma ve soruşturma yapabilir. Hele ki yaşanan acı tecrübelerden sonra bu konuyu ideal bir düzeye taşımak için herkes katkı sağlamalıdır.
İşte burada süreç ve yöntemin ne olması gerektiğine gelince, AYM elde edilen verilerin kişisel veri niteliğinde olduğuna ve bu verilerin korunmasını isteme hakkının şeklen kanunla sınırlansa bile tüm keyfiliklerden arındıracak bir açıklık ve ölçülülüğe sahip olması gerektiğine hükmetmiştir. Bu soruşturma ve araştırmayı kimlerin yapacağının önceden belirlenmesini, bilgilerin ne kadar süreyle saklanacağının, hangi usullerle silineceğinin ve ilgililerin itiraz hakkının olup olmadığının kanunda açıkça belirtilmesini istemektedir.
AYM yine bu çerçevede 15 Temmuz’dan sonra KHK ile 657 sayılı devlet memurları kanununa eklenen “Güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılmış olmak” koşulunu da iptal etmiştir.
Şimdi bu haliyle meydana gelen hukuki boşluk yeni yasa ile giderilmek isteniyor…
Komisyonda kabul edilen kanun teklifinde AYM’ye olası bir itiraz durumunda bazı eksiklikleri giderecek hükümler bulunuyor. Örneğin güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapacak birimlerin kimler olacağı, bilgilerin değerlendirme komisyonu tarafından 2 yılın sonunda silineceği, uymayanlara hangi cezaların verileceği ifade ediliyor.
Teklifin detayına girildiğinde arşiv araştırması ilk defa atanacak tüm kamu görevlilerine uygulanacak, güvenlik soruşturması ise buna ek olarak stratejik öneme haiz görevler ile tüm üst kademe yöneticilerin atanmasında geçerli olacak. Yani ayrım yapmaksızın Cumhurbaşkanı tarafından atanan tüm yönetim kademelerine…
Güvenlik soruşturmasına tabi olan kamu görevlilerinin eşi, birinci derece akrabalarının yanı sıra “sıhri hısım” dedikleri ikincil akrabalıklar da incelenecek. Gerekirse yerinden, mahallinde araştırma da yapılabilecek. Suç ve cezanın şahsiliği açısından muhalefet buna itiraz ediyor. Yani soruşturmaya konu olan kişinin evlenme yoluyla akrabalığı –örn. eşinin babası- cezai durumu dikkate alınabilir hale geliyor ki bu bir hak mahrumiyeti/mağduriyeti doğurabilir. Geçmişte bunun nasıl kullanıldığına dair pek çok örnekler var!
Bir diğer önemli husus da güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonucunda elde edilen veriler kurumlarda en üst amirin görevlendireceği en az 3 kişi tarafından değerlendirilecek ve komisyonun hazırladığı rapor atamaya yetkili amire sunulacak. Bu rapor istenildiğinde mahkemelere gönderilecek. Böylece tarafsız ve adil bir değerlendirme süreci amaçlanıyor…
Ancak bu o kadar basit değil… Kendi içerisinde yeni bir subjektiflik ve keyfilik tehlikesi barındırıyor.
Bir defa yeni sistemin bir neticesi olarak değerlendirme komisyonunun nasıl işleyeceği vb hususlar daha sonra Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile belirlenir deniliyor. İkincisi de ülkemizde komisyonların hali ortada. Endişe edilen odur ki yeni bir komisyon furyası yeni keyfiliklere sebep olabilir…
Elbette devlet, milli güvenlik için stratejik öneme haiz görevlilerin istihdamında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapabilir. Zaten 1994’ten beri uygulanan kanunda bu vardı. Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma, Emniyet, İstihbarat böyle birimlerdir. Doğrusu, paralel devlet yapılanmasının bu yasaya rağmen giderek güçlenmiş olması, uygulamanın ve denetimin ne kadar önemli olduğuna da işaret ediyor.
Dolayısıyla bu tespit ve değerlendirmeler ışığında yasa teklifinin genel kurulda titizlikle irdelenmesi yerinde olacaktır.
