Afganistan'da Avrasya hattı nasıl harekete geçti?
Afganistan konusunda peş peşe yazdığım yazılarda Türkiye’nin atabileceği adımları ve olası işbirliklerini sıralamıştım. Dediğim eksende ilerleyen gelişmeler ilginç bir hal almaya başladı. Öyle ki Rusya ve İran artık devrede.
Afgan güçleri 14 bölgeyi Taliban'dan geri aldığını duyursa da Taliban’ın ilerleyişini kırmaktan çok uzaktalar.
Ne acı ki 20 yıllık savaş yaklaşık 175 bin insanın canına mal oldu. 2 trilyon dolara yakın bir bütçenin harcandığı tahmin ediliyor. 3 milyona yakın mülteci Pakistan ve İran gibi ülkelerde kalıyor. 4 milyon insan da ülke içerisinde göçmen durumunda. UNICEF’in 2018 raporuna göre, Afgan çocuklarının %44'ü kızların ise %60'ı okula gitmiyor. Bu rakam güneyde %85'e kadar çıkıyor.
Bu hafta itibariyle NATO’ya dahil 19 ülkenin toplam 4.800'den fazla askerinin çekildiği bildirildi. En son Polonya'nın birlikleri döndü. Bundan böyle ABD’nin misyonu diplomatları korumak ve Afgan hükümetine mali/lojistik destek sağlamak olacak.
Dolayısıyla böylesine kırılgan bir süreçten çıkmak için ABD dışındaki ortaklıklar daha hayati görülüyor. Türkiye’nin henüz kesinleşemeyen pozisyonu da bu açıdan kritik…
Dün Tacikistan’ın açık çağrısı ile Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’nün (KGÖ) de sürece dahil olması bekleniyor. Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Belarus ve Ermenistan’dan oluşan KGÖ Sovyetler sonrası NATO karşısında konumlandırılmak istenen bir askeri organizasyon. Ve an itibariyle Tacikistan’ın Afgan sınırı %70 ölçüde Taliban'ın elinde. KGÖ için ciddi bir güvenlik sorunu oluşturuyor.
Afganistan'daki sekiz il Orta Asya devletleriyle sınır komşusu. ABD’nin çekilmesi en çok kuzey hattındaki göreli çatışmasızlığı vurdu. Sadece askeri harcamalar için ayrılan yaklaşık 1 trilyon dolarlık bütçe çok önemliydi. Hal böyle olunca Orta Asya ülkeleri bu dönemde askeri harcamalarını önemli ölçüde azalttı. Şimdi çekilme süreciyle savunma harcamalarını artırmak zorunda kalacaklar. Burada da Rusya ve Çin etkisi devreye girebilir. Türk SİHA’ları da alternatifler arasında.
Bir diğer önemli husus Orta Asya ülkeleri için Afganistan bir ticaret ve ulaşım koridoru olarak konumlandırılıyordu. Sınır hattının güvenli seyrettiği dönemlerde ikili ekonomik ilişkilere de yansıdığı görüldü. 2020 yılında Özbekistan Afganistan’a 775 milyon dolar ihracat yaparken bir başka ülke olan Kazakistan ile ticaret hacmi yarım milyar dolara yaklaştı. Şimdi bu ilişkiler aşağı ivme gösterecektir.
Bununla birlikte Afganistan’ın güvenliği ve istikrarı Orta ve Güney Asya'yı birbirine bağlayan ticaret yolları, Hindistan ve Orta Doğu'daki pazarlarına geçişte çok önemliydi.
Özbekistan ve Tacikistan dışişleri bakanlarının ABD ziyaretinde öne çıkan üs kurma beklentisi Moskova ve hatta Pekin tarafından reddedildi.
Esas önemli gelişme Tahran'da yaşandı. Taliban adına Mohammad Abbas Stanikzai ve Afganistan eski başkan yardımcısı Yunus Qanuni bir görüşme gerçekleştirdiler. Görüşme, Taliban’ın “1 aya kadar anlaşma metni hazırlanabilir.” açıklamasının ardından geldi.
Bakalım NATO ve ABD dışında Orta Asya merkezli Avrasya hattı bu süreci bir normalleşmeye taşıyabilecek mi?
