Peki bu arada Ukrayna konusunda Çin ne yapmak istiyor?
Ukrayna’daki savaşta gözlerin çevrildiği ülkelerden biri de Çin Halk Cumhuriyeti oldu. Son dönemde stratejik düzeyde artan ilişkiler bir tarafa Rusya’nın Ukrayna saldırısı Çin’deki olimpiyatların ardından başladı. Saldırılara yönelik doğrudan ve açık bir eleştiri getirmese de Çin’in, batının da doğrudan karşısında yer almaktan kaçındığı görüldü. Genel olarak çatışmaların bir an önce durması ve Ukrayna’nın daha fazla silahlandırılmaması gerektiğinin altı çizildi. BM’de Rusya’ya yönelik kınama oylamasında çekimser kaldılar.
Pazartesi günü The Washington Post’da yer alan haberde bir ABD’li üst düzey yetkilinin Rusya’nın Çin’den askeri teçhizat istediği iddia edildi. Aynı gün ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Sullivan, Çin'i, Rusya'ya karşı yaptırımlardan kaçınmasına destek olmaması konusunda uyardı.
Çin’in Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Zhao Lijian bu iddiaları reddetti.
24 Şubat’tan itibaren Çin medyasında çıkan haber ve analizlere bakıldığında Batı'nın duruşunu ve imajını zedelemeye dönük bir içerik geliştirildiğini ancak Rusya'ya yardım etme konusunda bir tarafsızlık eğiliminin sergilendiği anlaşılıyor.
2021 yılında Rusya’nın Çin ile ticareti, Avrupa ve ABD ile gerçekleşen ticaretinin yaklaşık onda biri kadardı. Bununla birlikte Sibirya’nın doğusundan uzanacak yeni hattı saymazsak Çin’in Rusya’dan aldığı gaz Avrupa’nın aldığının yaklaşık %5’i kadarı. Rusya şu anda Doğu Sibirya'daki sahalardan Çin'e sadece 10 milyar metreküp gönderirken, bunun 2025 yılına kadar 38 milyar metreküpe çıkması bekleniyor. Batı Sibirya sahaları ise henüz Çin'e boru hattıyla bağlı değil. Rusya, 2030 yılına kadar buradan da Çin'e 50 milyar metreküp taşıyabilecek yeni bir boru hattı inşa etmek istiyor. Tabii Türkmen doğalgazının hassas konumu da atlanmamalı.
Kimi uzmanlar Rusya'nın Avrupa pazarına yönelik olası bir gaz engelinin, Çin'e yapılacak ek ihracatla tamamen telafi edilemeyeceğini söylüyor. Ayrıca enerjide böyle bir kısıtlama ile alternatif ülkelere ihracat seçeneği Rusya’nın enerji kartından elde ettiği küresel etkiyi oldukça sınırlandıracaktır. Bunun Putin’in tasavvur ettiği soğuk savaş tablosuna da uygun olmadığı söylenebilir.
Buradan hareketle Çin’in Ukrayna’daki süreçle ilgili 3 “nasıl”a cevap aradığı söylenebilir.
Tayvan’daki (ek olarak Güney Çin Denizi'ndeki tartışmalı adalar) hedef ve yönelimlerine nasıl bir etkisi olacağı, Batı ile Rusya arasındaki bu mücadelede nasıl bir konum alınacağı, Çin’in bu süreçten nasıl avantajlar elde edebileceği…
Pek muhtemel ki beklentilerin dışında uzayan savaş ve Batı'nın Ukrayna’ya sağladığı görece bütünleşik destek kapasitesi gerek Çin’in Tayvan’a dönük hedeflerinde gerekse ABD’nin Tayvan’da nasıl bir direniş hattı kurulması gerektiği konusunda yol gösterici olacaktır.
Bu süreçte Çin’in endişelerinden biri gıda güvenliği... Rusya ve Ukrayna, ikisi de büyük buğday üreticileri ve Çin Devlet Başkanı Xi Jinping geçtiğimiz Pazar günü yaptığı açıklamada ülkesinin dış tarım pazarlarına olan bağımlılığını azaltmaya çağırdı. Şu ifadeyi kullandı: “Çin halkının pirinç kaseleri Çin tahılıyla doldurulmalı”… Zira son 10 yıldır Çin'in gıdada kendi kendine yeterlilik oranı riskli gözüküyor. Nihai hedef olarak gösterilen %95 yeterlilikten birkaç yıldır %80 düzeyine gerileme söz konusu.
Bunun yanı sıra enerji arzı güvenliği için de üretimi artırma kararı alındı. Özellikle rüzgar enerjisini (çöl arazilerinde) yaygınlaştırmak ve kömür rezervlerini (200 milyon ton üzerine) güçlendirmek. Çin ciddi bir petrol ve doğalgaz ithalatçısı durumunda.
Gelinen aşamada Çin, Rus enerji kaynaklarını ve buğday gibi önemli tahıl ürünlerini ucuza almak için çalışırken, Çin’deki finans kuruluşlarının yaptırımlara karşı durmak konusunda çok istekli olmadığı anlaşılıyor. Pekin'de Dünya Bankası'na alternatif olarak kurulan Asya Altyapı Yatırım Bankası, Rusya'ya ve Belarus'a verilen kredileri 3 Mart’ta askıya almıştı.
Yine Rusya, Visa ve Mastercard ambargolarına karşı Çin’in yaygın sistemi UnionPay’ı kullanmak istiyor. Henüz böyle bir karar alınmadı ancak gerçekleşirse kredi kartı sisteminde zorluk yaşayan Rusya için kısmi bir rahatlama getirebilir.
Buradan hareketle, savaşın uzaması durumunda Rusya-ABD mücadelesinde Çin yönetiminin mevcut pozisyonunu korumakta zorlanacağı ve Asya-Pasifikteki güç mücadelesinin buradaki şekillenmeye etki edeceği söylenebilir. Kısa vadede bir ateşkes sağlanacağı beklentisinde ise başta ülke içerisindeki emtia fiyatlarını kontrol etmek, istikrarı korumak ve en az %5.5’lik bir büyümeyi sağlamak gibi hedeflerle Rusya’ya yönelik yaptırımlara karşı Batı'yla belirgin şekilde karşı karşıya gelmek istemeyeceği sonucuna varılabilir.
