Kripto para ve kapitalizmi yanlış anlamanın sonu

Kapitalist üretim biçiminin doğal tabiatında bulunan para kazma hırsının nasıl çöküşlere yol açabileceğinin en güzel anlatıldığı Wall Street filmde baş karakter filmin bir anında temelde yatan sorunun ‘Açgözlülük’ (Greed) olduğunu söylüyordu. Bu sadece deneye dayanan bir tespit olmasına rağmen sistemin tarihi ve kurumsal analizine uygun bir sonuçtu.

Kapitalist sistemin otaya çıkışından itibaren kurumsal düzenlemeler ve kurallar aracılığıyla kontrol altına alınmaya çalışılan para kazanma hırsı ve açgözlülüğün yol açabileceği büyük sorunlar 20'nci yüzyılın son çeyreğinden itibaren özellikle yoğunlaşmaya başladı.

Sistem tarihi gelişimi içinde piyasaları çeşitlendirmesiyle ve para kazandırıcı kağıtlarını çeşitlendirdikçe açgözlülüğün kendini tatmin edebileceği yeni ortamlar yoğunlaşmaya başladı.

Bu sürecin doğal sonucu olan kripto para sistemi kapitalist sistemin kurumsal yapısının tamamen dışındaydı. Örneğin borsalarda kontrol dışında bir kriz olasılığını engelleyebilen tüm kontroller ve kurallar iş kripto para sistemine gelince çaresiz kalabiliyordu. Çünkü yeni araç kendi alternatif mekanizmalarını kurma iddiasındaydı. Kripto para kapitalist üretim sisteminin dışında değildi ama kendine has denenmiş bazı kuralları olabilen kapitalist sistem dışında gibiymiş gibi kuralsız davranabiliyordu.

Tarihi içindeki krizleriyle bugüne kadar bunlardan öğrenip güçlenerek gelmiş olan kurumsal yapısı aslında güçlü olan kapitalizmin bu kripto sistemi uzun süre içinde tutmak istemeyeceği zaten baştan itibaren belliydi.

Çünkü kapitalizm ilk önce temelde açgözlü teşebbüsü teşvik eder gibi gözükse de bunu sistem içinde terbiye edemediğinde onu kısa sürede, sistemin tümünü tehlikeye atmadan, tasfiyeye girişir. Kripto para krizinde de bu tasfiye sisteminin çalıştığını sanıyorum.

Sistemin kripto para benzeri bir araç nedeniyle tehlikeye düşebileceği sinyalini ben ilk kez 20 yıl kadar önce almaya başlamıştım.

Yine New York’ta bulunduğum o günlerde gazetelerin ekonomi sayfalarında çok ilgimi çeken bir haber yayınlanmıştı. Yeni spekülasyon imkanları aramakta olan yatırımcıya yönelik hava durumu tahmininedayalı yeni bir kağıt çıkarılacak ve bunun için oluşacak piyasada yatırımcıya yeni fırsatlar açılacaktı. Örneğin bir haftalık hava durumunun iyi olacağına dayalı kağıt çıkarıldığını varsayalım. Yatırımcı eğer havanın gerçekten iyi gideceğini düşünüyorsa buna uygun kağıda yatırım yapacak ve hava tahmin ettiği gibi iyi olursa bu kağıttan para da kazanacaktı. Yok hava kötü giderse bu defa da yatırımcı para kaybedecekti.

Sistemde böylesine bir girişim olması bana hızlı para kazanma arzusunun ve açgözlülüğün artık kurumsal yerleşmiş araçlarla tatmin edilemediğini ve sistemin ‘yaratıcı’ düşünüp üretimde temeli bulunmayan yeni kağıtlar çıkarmaya başladığını göstermişti. O günlerde "Bakalım bu işin sonu nereye varacak" diye düşündüğümü de hatırlıyorum. Yıllar sonra kripto para aracı çıkarılınca üretim temelibulunmadan kolay çökebilecek hayaller satabilen sistem buna da ilgi gösterip bence önemli bir yanlış yaptı. Çünkü kripto para sistemini yerleşik sistemin kurumları da kullanmaya başladığından kripto sistemde bir aksaklık olduğu takdirde bunun sistemin tümünü çökertme ihtimali çok artmıştı. Ve kurumlaşmış kapitalist sistem sonunda yaklaşmakta olan tehlikeyi gördü ve sistemi tekrardan güçlendirecek kriz süreci ile tasfiye tekrardan başlatılmış oldu.

Sonunda sistem içinde bir krizin başladığı sinyalleri alınıyor. Bu beklenilir bir şeydi.

Peki ama şimdi ne olacak bunu düşünelim.

Tabii ki bütün kripto para şirketleri tasfiye olacak değiller. İlk önce zaten kuralsız bir sistemde çalışmaya uygun bünyelerini kendi erken uyarı ve kurallar sistemiyle düzene sokmamış firmalar batacak. Zaten gelen haberlerden bu süreç de başlamış durumda görünüyor. Bazı şirketler ise yerleşik kapitalist sistem kurumları gibi kendi kendilerine uymak zorunda oldukları net kurallar koymuş örneğin bazıları kripto para arzlarını kendi içinde otomatikman kontrol eden sistem oluşturmuşlar. Bu tür firmalar kriz uzun sürse de dayanacaklar gibi gözüküyor.

Bunun dışında kapitalizmde internetin ilk günlerindeki 'dot.com' balonu patladığında olduğu gibi piyasaya başta bakıp da hızlı büyümeye ve personel almaya başlamış olan şirketler ise ilk önce bu personeli işten çıkaracaklar, bu süreç de başladı, bunun da haberleri geliyor. Ama bu tedbir zaten bilançoları çok açılmış olan şirketleri kurtarmaya yetmediğinde piyasalardaki asıl fırtına o zaman başlayacak çünkü şirket ve büyük para batışları yaşanacak. Bunu finansal piyasaların nasıl karşılayabileceği ise henüz net değil. Benim tahminim bir süreliğine acı çekildikten sonra sistem bu krizden de daha güçlenip çıkabilir ama umarım bu defa yanlışlardan bir ders de çıkarmış olarak yoluna devam etsin.