Nişantaşı, Kaos Teorisi ve Türkiye

Nişantaşı’nda Vali Konağı Caddesi'nden hastane yönüne giderken bence geçmişte trafik sıkışıklığı nedeniyle karşı tarafa zamanında geçemediği için birçok ambulansta hastaların hayata veda etmiş olması gereken Rumeli Caddesi ile kesiştiği kavşağa geldik.

Bu dünyada 'Aydınlanmacı' gelişmeye inanan ve sorunların rasyonel çözümü aranması gerektiğini düşünen bir insanın inanması mümkün olmayan bir karmaşa vardı o kavşakta. Her yönde her araba öncelikli geçiş hakkının sadece kendinde olması gerektiğini düşündüğünden dünyada başka hiçbir kültürdeki sürücülerde görülmesi mümkün olmayan manevralar yapıyordu her araba. Üstelik bu her manevranın çözülmesi zaten imkansız olması gereken trafik tıkanıklığını daha da arttırdığı bilindiği halde, bu gerçek hiç umursanmadan yapılıyordu bu manevralar.

Yayalar ise başka alemdi. Kavşağın güney sağ köşesinden kuzey sol köşesine onca araba arasında diyagonal olarak karşıdan karşıya geçmeye çalışan ve hatta bunu ölmeden başaran yaya sayısı bile pek boldu. Buna belki inanmayacaksınız ama ben o gün diyagonal karşıya geçmeye çalışan iki kadının caddenin tam ortasında arabalara hiç aldırış etmeden durup koyu bir sohbete daldıklarını bile gördüm.

Hatta o anda tüm karmaşanın tam merkezinde tamamen sakin biçimde durmuş ve iplerini tuttuğu balonlarını satmaya çalışan bir balon satıcısı da vardı. Her yönden ilerlemeye çalışan arabaların arasından geçip baloncudan balon almaya gelen çocuklar bile oldu. Bir ara baloncunun yanına bir çiçek satan kadın da geldi, sürücülerden bazıları o karmaşadan kurtuluncaya kadar çiçeklerin doğal olarak öleceğini bile bile çiçek bile aldılar.

Ve şöyle bir şey de oldu. Bir köşede alışverişte aldığı birçok paketi yere koymuş beklemekte olan bir kadın boş taksiyi kavşağın tam ortasında gördü ve paketlerin hızla toplayıp ona diyagonal biçimde yöneldi. Kadın tam taksiye binecekken bir motosiklet kuryesi ünlü Amerikan motosiklet cambazı Evil Kinievel'ı bile kıskandıracak manevralar yaparak birden otaya çıktı ve az daha taksiye binmeye çalışan kadını ezecekti,.

Kadın paket taşımayan eliyle motosikleti kullanana sadece dur işareti yaptı ve o da sakin biçimde kadının binmesini beklemeye başladı, yaşanan her olaya rağmen ortamda inanılmaz bir sakinlik ve irrasyonel bir uyum vardı.

Dikkatimi çeken bütün bu çözümsüz olması gereken karmaşa içinde kimsenin sinirli olmaması hata bazılarının gülümseyebilmeleriydi de. Sanki ki herkes çözümsüz görünen tıkanıklığın, açmazın bir şekilde kendiliğinden çözüleceğini biliyor, buna inanıyor gibiydi.

Buna herkes o anda inanıyor olabilirdi ama ben hariç. Bense trafik sıkışıklığının ilk yarım saatinden sonra o noktada hayatımın geri kalan bölümün geçireceğim fikrine kendimi alıştırmaya başladım ama diğerleri gibi nedense ben de sakindim.

Sonra inanılmaz bir şey oldu. Yediği her darbeden, karşı karşıya kaldığı her anormal olaydan, krizden sonra kendini toparlayan Türkiye gibi o kavşakta da birden işler nedense kendiliğinden çözüldü ve arabalar yollarına gittiler.

Dediğim gibi her şeyin çözümsüz gibi durduğu kaotik anlarda bile insanlar gayet sakindiler ve güler yüzlü olmayı dahi ihmal etmiyorlardı. Normal demokratik ülkelerde yaşandığı takdirde insanları isyan ettirebilecek veya delirtebilecek karmaşa bizim insanlarımızı katiyen etkilemiyordu. Herkes yeni bir dengenin bir şekilde kısa sürede tekrardan kurulacağına inanmış biçimde kendilerine normal gelen ama dışardan bakıldığında kesinlikle anormal olan davranışlarını sergilemeyi sürdürüyorlardı. O kavşakta herhangi bir anda görülebilecek yüzlerce farklı anormal davranış bir araya gelince bir şekilde farklı bir hayat dengesi oluşturup hayatın sanki normalmiş gibi sürmesini sağlıyordu.

Bence Türkiye’yi yediği onca darbeye, geçirdiği onca krize rağmen ayakta tutan güç işte o kavşakta o gün gördüğüm davranış biçimi olmalıydı. Nişantaşı semti belki tarihinde ilk kez tüm Türkiye’yi açıklamaya yetecek bir teori oluşturmaya imkan vermişti.

Yaşadığım karmaşanın ve bunun çözüm biçiminin kaos teorisiyle de bağlantısı var bunu da bir sonraki yazımda anlatmaya çalışacağım.

Üniversitede bize kaos teorisinin makro ekonomiye uygulamasını anlatmaya başlamadan önce teoriyi kum saati örneği ile açıklamışlardı.

Biliyorsunuz kum saati içinde kum olan altı ve üstü geniş beli ince bir cam kavanozda kumların bir bölümden diğerine akmasıyla zamanın ölçümünü mümkün kılan objedir.

Kum bir bölümde toplanmışken bunu üste aldığınızda ve kum aşağıdaki bölüme dökülmeye başladığında aşağıdaki bölümde kumun düzgün toplanmasından önce her kum tanesi akış içinde kendine belirli pozisyon almak için hareket halindeymiş gibidir.

Bu bireysel hareketler ilk önce her tanede bulunduğundan, sanki bir düzensizlik, bir kaos varmış görüntüsü verir. Oysa bu bireysel hareketler sonunda kumun aşağıda aktığı bölümde düzgün toplanması ve düzgün birikmesi için gereken bir süreçtir. Yani süreç içinde mikro düzensiz, mikro kaotik gibi olan davranışlar sonunda kaos içinde bir tür düzen oluşmasına neden olmaktadır.

Dersteki bu anlatımı Nişantaşı’ndaki kaosa uygularsak orada her bireyin kaotik düzensiz davranışı bir şekilde sonunda kaosun içinde bir düzenin oluşmasına neden oluyor. İşte ben bu nedenle ne tür bir kaotik süreç içinde olursa osun Türkiye’de bir düzenin sonunda daima oluşacağına inanıyorum.

Peki acaba siyasi liderler Türkiye'yi açıklayabilecek 'Kaos Teorisi'nden haberdarlar mı?

Bu konuya açıktan girmeseler de Recep Tayyip Erdoğan arada halka sabırla bekleme tavsiye etmesiyle ve Kılıçdaroğlu da kendileri iktidara geldikleri takdirde her şeyin kısa zamana düzeleceğini söylemesiyle temelde Kaos Teorisi'nin anlattığı süreci bunu açıktan söylemeseler de, bildiklerini göstermektedirler. Yani siyasiler de ne yaşanırsa yaşansın kaos içinde bir tür düzenin sonunda sağlanacağını düşünüyor ve buna güveniyor olabilirler.

Hem iktidar hem de muhalefet Türkiye ne tür kriz yaşarsa yaşasın bir süre sonra bir Türkiye'ye özgü dengenin bir şekilde kurulacağına inanıyorlar gördüğüm kadarıyla.