Dolaylama nedir? Dolaylama örnekleri ve kullanıldığı söz sanatları neler?
Bir dildeki seslerin bir araya gelerek oluşturduğu hem kendi başına hem de cümle içinde bir anlamı olan dil birimlerine sözcük adı verilmektedir. Bir eşyanın ya da bir kavramın ne olduğunu anlatan sözcükler de tıpkı dilin kendisi gibi canlı bir varlık olduklarından cümle içinde anlam değişikliğine uğrayabilmektedirler. Cümlenin en temel birimi olan ve cümlenin aktarmak istediği ifadeye göre farklı manalara bürünebilen bu kelimeler, Türkçede anlam bakımında sözcükler başlığı altında incelenirler. Bu sözcüklerin anlam bakımından kazandıkları yeni manalarından bir tanesi de dolaylamadır. Peki Türkçede dolaylama örnekleri nelerdir? Dolaylama ne demek? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Çoğu zaman bir isim ya da sıfat tamlaması kullanılarak oluşturulan dolaylama anlatımı zengin ve güçlü bir hale getirmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. Peki, sözcüklerin mecaz anlamlarının da kullanıldığı bir yöntem olan dolaylama nedir? İşte, tüm detaylar...
Dolaylama Nedir?
Türkçede tek bir kelime kullanılarak anlatılması mümkün olan bir isim ya da kavramı daha çok kelime kullanarak anlatmaya dolaylama adı verilmektedir. Genellikle isim ya da sıfat tamlaması kullanılarak yapılan bu dolaylamalarda aktarılmak istenen ifadeyi zenginleştirmek, metine ya da cümleye estetik bir değer katmak ya da metnin monotonluğunun kırılması hedeflenmektedir.
Dolaylama hususunda dikkat edilmesi gereken en önemli husus ise dolaylamanın ad aktarması ile karıştırılmaması gerektiğidir. Ad aktarması benzetme amacı gütmeden bir sözcüğün yerine başka bir sözcüğün kullanılması iken dolaylamada bir kavramı daha fazla kelime kullanarak anlatma vardır.
Dolaylamanın altı türlerinden bir tanesi de güzel adlandırmadır. Tıpkı dolaylamada olduğu gibi bir kavramı daha çok kelime kullanarak anlatmaya dayanan güzel adlandırma; kişide olumsuz duygu ve düşünceler uyandıran bir kavramı, toplum içinde dile getirmesi ahlaka uygun düşmeyecek bir isme yeni bir isim kullanarak anlatma sanatıdır. Olumsuz olan bir ifadenin maskelenmesi anlamına gelen güzel adlandırmanın bilinen örneklerinden bir tanesi ise verem hastalığına halk arasında ince hastalık adının verilmesidir.
Benzetme amacı güdülen, herkes tarafından bilinen kelimeler ile yapılan dolaylamaların tek bir sözcük kullanılarak yapılamayacağı da asla unutulmamalıdır. Türkçede yapılan dolaylamalar her zaman iki ya da daha fazla kelime kullanılarak yapılmaktadır.
Dolaylama Örnekleri
Bir sözcük kullanılarak anlatılacak bir durumun, tamamen estetik kaygılar güdülerek daha çok kelime ile anlatılması manasına gelen dolaylama sanatının örneklerini kişi adları, yer adları ve tür adları başlıkları altında inceleyebilirsiniz.
A-) Kişi Adları Kullanılan Dolaylama Örnekleri
Yukarıda vermiş olduğu cümlelerin ikincisinde kişi adları yerine kullanılan dolaylamanın bir örneğini görmekteyiz. İlk cümlede kullanılan Atatürk yerine daha çok kelimeden ve sıfat tamlamasından meydana gelen bir dolaylama kullanılmıştır.
Bilindiği üzere Namık Kemal Türk edebiyatında, Hürriyet ve Vatan şairi olarak bilinmektedir. Yukarıda vermiş olduğumuz ikinci cümlemizde şairin atfedilen bu isim kullanılarak dolaylama yapılmıştır.
B-) Yer Adları Kullanılan Dolaylama Örnekleri
İkinci cümlede Kıbrıs yerine Yavru Vatan ismi kullanılmış ve dolaylama yapılmıştır.
C-) Tür Adları Kullanılan Dolaylama Örnekleri
İkinci cümlede askerlik yerine vatani görev kavramı kullanılarak dolaylama yapılmıştır.
