"Suriye 101" el kitabı: Suriye'de kim kimdir?

2010 yılında esen Arap Baharı rüzgarı, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'daki ülkelerin siyasi ve toplumsal yapısını değiştirdi. Toplumsal ayaklanmalar, meydan hareketleri birçok ülkede iktidarın ve rejimin değişmesine sebep oldu. Bu sürecin en karmaşıklaştığı ülke ise 13 yıldır iç savaşın içinde olan Suriye. Heyet Tahrir El Şam'ın liderliğindeki Esad iktidarı karşıtı muhalif silahlı gruplar, başkent Şam'ı ele geçirerek 53 yıllık Esad hanedanlığını yıktı. Ancak Suriye'de hala birçok irili ufaklı güç var. Peki Suriye'deki gruplar kimler? Kuruluşları ve güncel durumları nasıl? Hangi ülkeler hangi grupları destekliyor?

Giriş: 12.12.2024 - 15:28 Güncelleme: 12.12.2024 - 16:33

Suriye'de 13 yıldır süren iç savaş, Heyet El Tahrir Şam muhalif silahlı grubunun önderliğindeki güçlerin önce ülkenin en büyük ikinci kenti Halep'i daha sonra başkent Şam'ı ele geçirmesiyle farklı bir boyut kazandı.

53 yıllık Esad dönemi kapandı, Beşşar Esad Rusya'ya kaçtı. HTŞ, ülkede düzeni sağlamaya çalışıyor ancak bu düzenin nasıl bir düzen olacağı hakkında hala soru işaretleri var. Bunun sebebi, 13 yıl içinde yerel güçler ve uluslararası güçlerin tam bir kaos içinde birbiriyle karmaşık mücadelesi nedeniyle kimin neyi temsil ettiğinin değişkenliği.

Bu sebeple Suriye'de var olmuş ve var olan tüm güçlerin bir derlemesini çıkardık:

REKLAM

61 yıldır Suriye'de iktidarda bulunan Baas Partisi'nin ve 53 yıldır Baas Partisi mensubu olarak diktatörlükle ülkeyi yöneten Esad ailesinin son temsilcisi.

Aslen göz doktoru olan ve öğrenimini İngiltere'de alan Esad, babası Hafız Esad'ın veliaht oğlu değil, küçük oğluydu. Hafız Esad'dan sonra ülkeyi yönetmek için yetiştirilen kişi, abisi Basil Esad'dı. Ancak Basil, 1994 yılında bir trafik kazasında hayatını kaybetti ve Beşşar Esad beklemediği bir şekilde babasının ardından Suriye'nin başına geçti.

Esad ailesi Nusayri. Yani Arap Alevi'si. Suriye halkının çoğunluğu ise Sünni. Bu durum, Esad ailesi için Suriye'yi kontrol etmeyi zorlaştıran en büyük unsurlardan biri olarak öne çıkan bir farklılık.

Arap Baharı süreciyle beraber Esad'a iç ve dış siyasetten yapılan 'reform' çağrılarının bir karşılık bulmaması, Suriye'deki Esad muhaliflerinin silahlı mücadele başlatmasına neden oldu. Bu süreç içinde Esad'ın en büyük destekçileri Rusya, İran ve Lübnan'daki Hizbullah grubuydu.

REKLAM

İran'ın Tahran'dan başlayan ve Yemen'de biten Direniş Ekseni'nde Esad'ın iktidarı stratejik bir noktadaydı. Irak'ın çoğunluğu Şii olan nüfusu ve ülkedeki İran etkili milis güçler, Suriye'de Esad, Lübnan'da İran destekli Hizbullah, Filistin'de İran destekli Hamas ve Yemen'de İran destekli Husiler; İran için kesintisiz bir Direniş Ekseni hattını oluşturuyordu. Ancak 7 Ekim 2023'te başlayan İsrail-Hamas çatışmalarının ardından bu eksen kırıldı.

Esad bugün Rusya'da sığınmacı olarak bulunuyor. Rusya'nın Esad'ı uluslararası mahkemelere teslim edip etmeyeceğini ise, her ne kadar şu an bu ihtimal çok düşük olsa da, gelecekte belli olacak.

HTŞ'nin kurucusu Ebu Muhammed el-Colani bir zamanlar Irak'ta ABD güçlerine karşı yürütülen isyana katıldı ve daha sonra dünyanın en ünlü terör örgütlerinden DEAŞ'ın bir üyesi oldu. ABD'nin Colani'nin başına koyduğu 10 milyon dolarlık ödül hala aktif.

Daha önce El Nusra Cephesi olarak faaliyet gösteren HTŞ daha sonra Usame Bin Ladin'in ölmeden önce lideri olduğu El Kaide'ye bağlılığını ilan etti. 2016'da ise bu bağları kopardı ve Hay'at Tahrir al-Sham olarak yeniden isimleşti.

HTŞ şu anda Suriye'deki en güçlü silahlı grup ve başkent Şam dahil, ülkenin büyük bir bölümünü kontrol ediyor.

HTŞ, ABD ve Türkiye tarafından terörist grup olarak tanımlanıyor. Batılı ülkelerin ve Rusya'nın da resmi yaklaşımı aynı. Ancak söylemlerini ve politik yaklaşımını değiştirdiğini öne süren HTŞ, Suriye'de özgür bir düzen kuracağını iddia ediyor. ABD ise HTŞ'nin terör örgütü listesinden çıkarılmasını değerlendiriyor.

Suriye Milli Ordusu, Türkiye'nin desteklediği Özgür Suriye Ordusu çatısı altında savaşan farklı silahlı grupların bir araya gelmesiyle 4 Ekim'de Akçakale'de oluşturuldu.

Suriyeli Arap ve Türkmen milislerden oluşuyor. SMO, Türkiye'nin Suriye'de gerçekleştirdiği Fırat Kalkanı, Zeytin Dalı ve Barış Pınarı harekâtlarında Türk Silahlı Kuvvetleri ile birlikte hareket etti.

Türkiye’nin desteğiyle SMO’nun kontrolünü ele aldığı bölgeler Afrin’den Cerablus’a, Fırat Nehri’nin batısına ve doğuda da Tel Abyad’dan Resulayn’a kadar uzanıyor. SMO, son olarak PKK/YPG terör örgütü kontrolündeki Münbiç'i de ele geçirdi.

4- PKK/YPG/PYD

PKK terör örgütünün Suriye'deki kolu olan YPG/PYD, Suriye Demokratik Güçleri adı altındaki oluşumdur.

ABD Özel Kuvvetler Komutanı Orgeneral Raymond Thomas, SDG isminin asıl isim babası:

“Onlar kendilerine resmi olarak YPG diyorlardı ki Türkler, bunun PKK ile aynı olduğunu söylüyor ve ‘Benim terörist bir düşmanımla muhatap oluyorsunuz, bunu müttefik olarak nasıl yapabilirsiniz’ diyordu. Biz de bunun üzerine onlara (YPG) isimlerini değiştirmeleri gerektiğini söyledik. Mesela, YPG dışında kendinizi nasıl adlandırmak istersiniz? Bir gün sonra adlarının ‘Suriye Demokratik Güçleri’ olduğunu ilan ettiler. Adlarının ortasına ‘demokratik’ ifadesini koymalarının zekice bir hamle olduğunu düşündüm. Bu, onlara bir miktar itibar sağladı.”

PKK/YPG, genel bilinen adı IŞİD olan DEAŞ terör örgütüyle savaşması nedeniyle ABD ve Batı tarafından terör örgütü olarak görülmüyor.

PKK/YPG, Suriye'nin kuzeydoğusunun önemli bir kısmına hakim. Hakim olduğu bölgeye verdiği isim ise Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi (KDSÖY).

HTŞ'ye yaklaşımları ise şöyle:

"Biz kim bizimle oturmayı kabul ederse diyaloğa hazırız. HTŞ'ye gelince, onlar da Suriye'nin bir parçasıdır. Düşüncesi, ideolojisi ne olursa olsun bir arada yaşamak istiyoruz; Suriye'nin içinde, istikrar içinde. Onlar kendi yerlerinde olsun, biz kendi yerimizde olalım."

5- DEAŞ/IŞİD/IS

DEAŞ, Irak Şam İslam Devleti (IŞİD), kökleri El Kaide'ye dayanan ve daha sonra radikalleşmenin sınırlarını zorlayarak El Kaide'yi de 'din dışı' kabul eden, dünyanın en kanlı terör örgütlerinden biri. Örgütün lideri Ebu Bekir el Bağdadi Musul'daki El Nuri el Kebir Camide (Ulu Cami) minbere çıkmış ve halifeliğini ilan etmişti.

Terör örgütü, Suriye ve Irak'ın büyük bir bölümünü ele geçirdi, şeriatın katı bir yorumunu dayattı, acımazsız cezalarının ve cinayetlerinin videolarını internette yayınladı. Özellikle 2015 yılında gücünün doruğuna ulaştı.

Kuruluşundan sonraki beş yıl boyunca DEAŞ, dünyanın her yerinden binlerce sözde cihatçıyı İslam'ı alet ederek saflarına çekti.

DEAŞ, 70'ten fazla ülkenin oluşturduğu Koalisyon güçleriyle çatışmaları sonunda, 2019 yılında ağır yara aldı.

Türkiye'nin PKK/PYD'ye karşı operasyonları, ABD ve Batı için "Ama DEAŞ güç kazanır" söylemiyle eleştirildi. Ancak günümüzde DEAŞ'ın Suriye'de ciddi bir gücü bulunmuyor. Bir dönem DEAŞ'ın üyesi olan HTŞ'nin lideri Colani, 2020-2024 yılları arasında İdlib'de DEAŞ militanlarına karşı çatıştı.

6- İsrail, ABD ve Rusya

İsrail, ABD ve Rusya, Suriye topraklarında Türkiye haricinde askeri bulunan ülkeler olarak öne çıkıyor.

Şam'ın düşmesinin ardından uluslararası anlaşmaları ihlal ederek Golan Tepeleri'ni aşan ve Suriye'de birçok noktayı vuran İsrail, aslında hava kuvvetleriyle son yıllarda sıkça Suriye'de operasyon düzenliyordu.

Esad'ın düşmesinden memnuniyet duyan İsrail, HTŞ'nin tutumunun ne olacağı konusunda ise endişeli.

PKK/PYD terör örgütüne destek veren ABD'nin, Suriye'de konuşlanmış güçleri de bulunmakta. ABD güçleri, halihazırda Haseke, Rakka ve Deyrizor illerinde örgüt işgalindeki bölgelerde çok sayıda üs ve askeri noktada varlık gösteriyor.

Rusya ise Esad'a ciddi destek sunan ve sürecin sonunda kaybeden taraf konumunda. Ülkedeki hava ve deniz kuvvetleri, Suriye'yi terk ediyor.

Kafalar karışmasın, bu şu an Suriye Milli Ordusu olan, Özgür Suriye Ordusu değil. ABD'nin Ürdün'de eğittiği, Suriye'nin en güneyindeki El-Tanf kentinde konuşlanan bir muhalif grup.

İlk olarak Devrimci Komando Ordusu olarak kurulan ve Yeni Suriye Ordusu olarak da bilinen bu muhalif grup, Suriye'nin Irak ve Ürdün sınırına yakın bölgeleri ve ülkenin doğusundaki Hama vilayetinin kuzeyini kontrol eden, Amerika Birleşik Devletleri Ordusu tarafından eğitilmiş Suriyeli muhalif bir gruptur. El Tanf'taki ABD askeri üssünde barındırılmaktadır.

ABD güçleriyle yapılan bir toplantının ardından grup, 23 Ekim 2022'de adını Suriye Özgür Ordusu olarak değiştirdi.

Suriye Özgür Ordusu 7 Aralık 2024'te Palmira saldırısına katılarak şehri ele geçirdi, ardından batıya doğru ilerleyerek Şam'ın kuzey yarısını ele geçirerek HTŞ ile beraber Şam'daki Esad yönetimini devirdi.