Tanap ne getirip ne götürecek?
Güntay Şimşek yazdı...
Güntay ŞİMŞEK / HT GAZETE
Bugün, Türkiye ve özellikle Azerbaycan için ticari ve stratejik değeri yüksek, tarihi önemi olan Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi’nin (TANAP) temeli atılacak. TANAP’ın Türkiye açısından ne kadar stratejik, değerli ve ticari bir proje olduğu tartışmalı bir husus. Bu sebeple, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, uhdesindeki Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi (BOTAŞ) ve Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) ile alternatif doğalgaz boru hattı projelerine de sıcak bakıyor ve TANAP’ın çok girişli yani başka ülkelerin doğalgazının taşınmasını müsaade etmiyor. Netice itibarıyla, Güney Kafkasya Boru Hattı (SCP) ile Azerbaycan’ın Hazar Denizi’ndeki Şahdeniz 2 Gaz Sahası ve diğer sahalarda üretilen doğalgazı öncelikle Türkiye’de TANAP’a, ardından Trans Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile Yunanistan, Arnavutluk ve İtalya üzerinden Avrupa’ya ulaştıracak. Yani iki pazarı var.
TÜRKMEN GAZI GELMEYECEK
TANAP’a imza konmadan önce Türkiye’nin teklif etmesine rağmen Azerbaycan, bu hattan Türkmenistan doğalgazının taşınmasına karşı çıkmıştı. Azerbaycan da TANAP üzerinden, Kuzey Irak, İran veya başka gelişmelere paralel olarak diğer gazların taşınmasına imkân tanıyan bir anlaşma metnine imza atmak istiyordu. Türkiye de buna sıcak bakmadı. Dolayısıyla Gürcistan sınırından tek girişli olacak Azerbaycan doğalgazı, Balkanlar’da ise çift çıkışlı olarak yoluna devam edecek. Ancak Azerbaycan’ın Türkmenistan’la görüşmeler yaptığı, Hazar geçişli bir boru hattı yapılması halinde Türkmen gazını alıp Azerbaycan gazı gibi Türkiye ve Avrupa’ya pazarlaması söz konusu olacak. Türkmen doğalgazının Avrupa’ya pazarlanması için de İran-Türkiye-Avrupa Doğalgaz Boru Hattı Projesi (ITE) anlaşmasıyla İran büyük avantaj elde etmiş durumda.
GAZDA KAYNAK ÇEŞİTLİLİĞİ SAĞLAYACAK
ITE ile İran ve Türkmenistan kaynaklı doğalgazın (Türkmen gazını İran satın aldıktan sonra) Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştırılması amaçlanıyor. Türkiye üzerinden transit geçişi için İran Petrol Bakanlığı ile Enerji Bakanlığı 17 Kasım 2008 tarihinde “Mutabakat Tutanağı” imzaladı. Dolayısıyla TANAP ve ITE gibi boru hatlarıyla, hatta Mavi Akım ve Türk Akımı olarak anılmaya başlayan Rus boru hatlarıyla Türkiye, enerji koridoru olmayı değil, ihtiyaç duyduğu doğalgazı rahat temin etmeyi, kaynak çeşitliliğine ulaşmayı amaçlıyor. Ancak kontrolü yabancıların elinde olan tüm boru hatlarının, Avrupa pazarına erişmeyi hedeflemesi sebebiyle Türkiye açısından bu tarz bir kaynak çeşitliliğinin ne derece rekabetçi bir piyasa oluşmasına katkı sağlayacağını tahmin etmek zor.
ENERJİ KORİDORU FIRSATI KAÇABİLİR
Gaz sahibi ülkelere Anadolu pazarının açılmasıyla, Türkiye’nin stratejik çıkarları da uçup gitmiş olabilir. Halbuki bunun yerine Türk enerji KİT’leri; BOTAŞ, TPAO, EÜAŞ, TEİAŞ devreye sokularak kendi boru hatlarımızı tesis etmiş olsaydık, doğalgaz sahibi ülkelere kendi pazarımızı açmak yerine onlardan sınırda gazlarını alıp re-export (ihracat) yapma imkânımız olurdu. Azeri, İran, Kuzey Irak gazı sınırda alınır, Balkanlar üzerinden Türk gazı olarak satılabilirdi. Ya da boru hatları Türkiye’nin olduktan sonra piyasayı belirleme imkânı olabilirdi. Bu stratejiler uygulanmayınca Türkiye enerjide koridor veya merkez olma imkânını kaçırmış oldu.
Azerbaycan gazı pahalı olacak!
TANAP anlaşması imzalandığında, Türkiye’nin 2007’de almaya başladığı 6 milyar metreküplük Azeri gazının bu hattan taşınması kararı alındı. Böylece Türkiye, Azeri gazına, Gürcistan sınırından Eskişehir’e kadar 79 dolar, Trakya’ya kadar olan bölümde ise bin metreküp için 109 dolar taşıma bedeli ödeyecek. Rusya’ya ödenecek gaz fiyatının minimum yüzde 85’i olarak hesaplanan Azeri gazı, TANAP’taki taşıma bedeli sebebiyle daha pahalı hale gelecek. Azerbaycan ile Türkiye arasındaki anlaşmalara göre Azeri gazının, Rus gazından yüzde 12 daha ucuz olacağı şartı sınırda teslim olduğundan, yurtiçinde yüksek fiyatla TANAP’tan taşınması sebebiyle pahalı hale geliyor. Sınırdaki teslim fiyatları yerine Rus ve Azerbaycan gazı İstanbul’a ulaştığındaki fiyatlar baz alınırsa durum daha net ortaya çıkıyor. Ayrıca TANAP’taki yüksek taşıma bedeline karşın Türkiye’nin sağladığı ciddi vergi avantajlarının da dikkate alınması gerekir.
Şahdeniz’e TPAO % 19 ortak
Geçen hafta Türkiye’nin % 30, Azerbaycan’ın % 58 ortak olduğu TANAP’a bütün çekimserliğine rağmen BP, % 12 hisseyle katıldı. Türkiye’ye ilk gaz akışı 2018’de yıllık 16 milyar metreküple başlaması planlanıyor. Daha sonra kademeli olarak 24 milyar ve ardından 31 milyar metreküpe çıkarılması planlanıyor. Hazar’daki doğalgaz ana tedarik kaynağını oluşturacak olan Azerbaycan’ın Şahdeniz-2 Doğalgaz Sahası’nın liderliğini BP yapıyor, yüzde 19 hissesi ile TPAO da ikinci büyük ortak olarak yer alıyor. Bir yönüyle ortak olduğumuz gaz TANAP’tan akacak...
