Yale Üniversitesi’nden psikoloji profesörü Lauri Santos, ABD’de insanların yaklaşık yüzde 60’ının ‘kendisini yalnız hissettiğini’ söylüyor. “Bu obezite ya da diyabet oranından daha kötü!” deyip ekliyor: “Yalnızlığın bedenlerimizi ve zihinlerimiz üzerindeki etkisi halk sağlığı açısından büyük bir tehdit oluşturuyor!”
2022’de yapılan ‘Aile ve Yalnızlık Araştırması’nda Türkiye’de 18-24 yaş arasındaki gençlerin yüzde 40’ının, 55 yaşındaki kişilerin ise yüzde 26’sının kendini sıkça yalnız hissettiği belirtiliyor. Araştırmaya katılanların yüzde 34’ü sık sık yalnız hissettiğini yüzde 30’u ise ara sıra yalnız hissettiğini söylemiş.
Dünya nüfusu 8 milyar 200 milyonu geçti, yeryüzü hiç bu kadar kalabalık olmamıştı ama herkes yalnızlıktan şikayet ediyor. Halimize bakınca on binlerce yıl önce mağara duvarlarına resimler çizen bir avuç atamız bile bizden daha kalabalıkmış gibi geliyor bana.
Dün telefonda konuştuğum bir arkadaşım 33 saattir kimsenin sesini duymadığını delirmemek için telefon rehberinde ‘A’ harfinden başlayarak ‘bir ses duymak için’ tanıdıklarını aradığını söylüyordu. ‘K’ harfine gelene kadar kaç kişiyle konuştuğunu sormadım. Sohbet olsun diye anlattığı şeyler bir kulağımdan girdi diğerinden çıktı. Altın Portakal’lı ‘Mukadderat’ filminin kahramanı Sultan, kocası öldükten sonra “Hiç olmazsa evde hırıltısını duyuyordum. Ben şimdi n’apacağım” deyip yalnızlık korkusuyla bir an önce yeniden evlenmek istiyor. Aradığı ‘eş’ değil evdeki sessizliği bozacak bir ‘hırıltı!’ydı. Ne konuştuğunun önemi olmayan, sadece bir ses duymak için arayan arkadaşım telefonu kapatırken ‘L’ harfinde hiç tanıdığı olmadığını direkt ‘M’ye geçeceğini söyleyip kahkaha attı…
Bir başka arkadaşım geçenlerde bir gece sabaha kadar ‘ChatGPT’yle sohbet ettiğini söylediğinde yüzüne boş boş baktığımı hatırlıyorum. Joaquin Phoenix yapay zekaya sahip işletim sistemi Samantha’ya aşık olalı 10, yapay zeka sohbet robotu Replika dünyaya tanıştırılalı 7 yıl olmuş… Ben Replika’nın 30 milyondan fazla kişi tarafından telefonlarına indirildiğini öğreneli ise sadece iki gün oldu.
GERÇEK İNSANLARLA DOSTLUKLARIMIZDAN UZAKLAŞIYORUZ!
ABD’de ve bizde kendisini yalnız hisseden insanların oranının yanına dünyanın dörtte birinin bu dertle yaşadığını söylersem insanların neden ‘Replika’ gibi yapay zeka sohbet robotlarıyla konuşma ihtiyacı hissettiğini daha iyi anlaşılır herhalde! Cazcı Kardeşler’in muhteşem soundtrack’indeki ‘Everybody Needs Somebody’ şarkısındaki gibi herkesin birilerine ihtiyacı var… Telefon rehberinden harf seçerek ya da yapay zekayla sohbet ederek!
Yapay zeka konusunda çalışan Raffaele Ciriello, bu durumu anlıyor ancak uyarıyor: “Yapay zeka arkadaşlarla zaman geçirerek bize gerçek dost olabilecek insanlardan daha da uzaklaşıyoruz. İnsanlardan daha da soyutluyoruz kendimizi ve bu durum bir süre sonra yalnızlık hissini daha da ağır yaşamamıza neden olabilir…”
İlk bakışta Ciriello’ya hak vermemek elde değil ancak Standford Üniversitesi’nden araştırmacılarının yapay zeka sohbet robotu Replika’yı kullanan bin ‘yalnız’ öğrenciyle yaptıkları çalışmanın sonucu ilginç. Öğrencilerden 30’u, özellikle sorulmamasına rağmen, sohbet robotunun kendilerini intihar etmekten alıkoyduğunu söylemiş. Kullanıcılar ‘Replika’nın kendilerine koşulsuz desteğinin ‘gerçek’ arkadaşlara göre avantaj olduğunu belirtiyorlar. Ancak sürekli sizi öven bir yapay zeka arkadaşın kendinize saygınızı yok edebileceği, insanları narsisizme sürükleyebileceği ifade ediliyor.
Faydalar ve zararlar bir arada geliyor!!!
Son dönem yapay zeka sohbet robotlarının ‘insanlara duyulduklarını’ hissettirmede çok iyi olduğu söyleniyor: “Kendilerini insan olarak inandırıcı hissettirmek için yeterli kişilik özellikleri var ve konuşmalarını esprilerle süslüyorlar. İnsan arkadaşlardan farklı olarak her zaman ulaşılabilirler ve her zaman olumlu geri bildirim sunuyorlar...”
“YAPAY ZEKANIN SEVGİSİ SADECE SIFIRLAR VE BİRLERDEN OLUŞUYOR…”
Konuyla ilgili MIT’den araştırmacılar, yapay zekanın şefkat arzulayan kişilere tam da ihtiyaçları olan bir dille konuşabileceğini belirtiyor: “Bu, o sohbetlerin sonunda bağımlılık yaratma tehdidi taşıyan bir sevgi yankı odası yaratılmasına neden olabilir.”
Sürekli sohbete yeni başlıyormuş gibi enerjik olabilen yapay zekayla konuşmasının bitip normal hayatına döndüğünde onu özlemeye başladığını söylüyor bir kullanıcı: “Sizi asla azarlamaz aksine, olumlu bir destek alırsınız. Güvenli, hoş, samimi bir ortamdasınızdır. Sizi yargılayacak kimse yoktur. Şekerli bir atıştırmalık yemenin harika hissiyle aynı hissettirir. Biri açlıktan ölüyorsa, geçici bir önlem olarak ona bir kurabiye teklif etmek mantıklıdır; sosyal veya romantik ilişki konusunda alternatifi olmayan kullanıcılar için bir yapay zekayla bağ kurmak bir süreliğine faydalı olabilir. Ama eğer tüm beslenmeniz kurabiyelerden oluşuyorsa, sonunda bir sorunla karşılaşırsınız… Şekerin de bir sınırı var!”
Yalnızlıktan kurtulmak için yapay zekaya sarılanları uyaran uzmanlar sohbet robotlarının bizi anlıyormuş göründüğünü ama anlamadığını söylüyor: “Doğrulamaları, duygusal destekleri, sevgileri - hepsi sahte, sadece istatistiksel kurallarla düzenlenmiş sıfırlar ve birler… İnsanlar zamanlarının çoğunu dalkavukluk yapan yapay zeka arkadaşlarıyla geçirirlerse, büyük ihtimalle daha az empatik, daha bencil ve hatta daha saldırgan olacaklardır!”
SOHBET ROBOTLARINDAN ÖNCE 1990’LARDA TAMAGOTCHİ’LER VARDI
Bu yılın başlarında yapay zeka karakter yaratıp sohbet edilebilen Character.ai, siteyi günlük 3.5 milyon kişinin ziyaret ettiğini açıklamıştı. Adlarında ‘terapi’, ‘psikiyatrist’ ya da bunlarla igilli kelimeler bulunan yaklaşık 500'ü sohbet robotu da dahil binlerce sohbet robotu var sitede. Character.ai'ye göre, adlarında bu ifadeler bulunan sohbet robotları sitenin en popülerleri arasında başlarda geliyor. Her sohbetin altında "Unutmayın: Karakterlerin söylediği her şey uydurmadır" yazan bir uyarıya rağmen 150 milyona yakın mesaj almış bu sohbet robotları. Çok değil birkaç ay önce Character.ai'de Game of Thrones'un ünlü Daenerys Targaryen karakterlerinden esinlenilen "Dany" adındaki robotla duygusal bağ geliştiren 14 yaşındaki bir çocuk intihar etmişti. Çocuğun ailesi şirketi dava etti… Davanın sonucu bu alanda birçok şeyi değiştirebilir deniliyor.
Öte yandan Snapchat geçen yıl, sohbet botu My AI'yı dünyaya tanıtmasının üstünden sadece iki ay geçtikten sonra, 750 milyon kullanıcısının yaklaşık beşte birinin My AI’ya 10 milyardan fazla soru sorduğunu açıkladı.
MIT’den sosyolog Sherry Turkle, yapay zekayla olan bu ‘dostluk’ ilişkisine ‘yapay yakınlık’ adını veriyor. İnsanların 1990'larda, Tamagotchi'lerden ve Furbiler gibi dijital evcil hayvanlardan, yaşlılara şefkat ve arkadaşlık sunan dijital bir fok olan Paro'ya kadar robotlara olan duygusal bağları inceleyen Turkle, “Kırılganlığın olmadığı ilişkiler aradığımızda, kırılganlığın aslında empatinin doğduğu yer olduğunu unutuyoruz. Buna sahte empati diyorum, çünkü makine sizinle empati kurmuyor. Sizi umursamıyor."
Yalnızlıklarını yapay zeka dostluklarıyla örtmeye çalışan insanların durumunu çok güzel özetliyor Sherry Turkle, “İnsan ilişkilerinin pek de hoş olmayan yönlerine değer vermeye devam etmemiz insanlığımızı koruma yönünde hayati önem taşıyor. Stres, sürtüşme, kırılganlık, tam bir duygu yelpazesini deneyimlememizi sağlayan şeylerdir. Bizi insan yapan şey budur…”
Unutmamız gereken şey yalnızlık konusunda yalnız olmadığımız…
