Temel anlam ne demek? Kelimede temel (gerçek) anlam nedir ve örnekleri neler?
Belirli bir anlamı ve görevi olan, farklı seslerin yani harflerin bir araya gelmesiyle oluşan, cümlelerin en temel birimine sözcük ya da kelime adı verilmektedir. Tıpkı dil örneğinde olduğu gibi canlı bir varlık olarak karşımızda duran kelimeler; kullanıldıkları yere ve şarta göre, cümle içinde yüklendiği anlama göre değişebilmekte ve dönüşebilmektedir. Tek başına kullanıldığı zaman da anlamlı bir harfler bütünü olan kelimeler, cümle içinde yer aldıklarında da cümlenin aktarmak istediği ifadeye göre yeni anlamlar da kazanabilir. Peki, bir kelimenin akla gelen ilk anlamını ifade eden temel anlam nedir? Temel anlam örnekleri nelerdir? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Türkçede sözcükler anlam bilgisi olarak incelendiğinde temel anlam, yan anlam, mecaz anlam, deyim anlam, argo anlam, soyut ve somut anlam, terim anlam, genel ve özel anlam gibi farklı başlıklar karşımıza çıkmaktadır. Peki, bunlardan bir tanesi olan temel anlam ne demek? İşte, kelimede temel anlam hakkında tüm bilinmesi gerekenler...
Temel Anlam Nedir?
Türkçede tek başına ya da cümle içinde kullanılan kelimelerin, ortaya çıkış nedenini ifade eden ve insanın aklına gelen ilk anlamından bahseden anlama temel anlam ya da bir diğer ismiyle gerçek anlam adı verilmektedir. Daha genel bir ifadeyle bir sözcüğün sözcük anlamından bahseden bir kavram olan temel anlam, o kelimenin gerçek ve herkes tarafından bilinen anlamını ifade etmektedir.
Temel anlam kavramını bir kelime üzerinden örneklemek gerekirse; “kapı” kelimesinin sözlük anlamı olan bir mekân ya da taşıta girip çıkarken kullanılan levha tanımı o kelimenin gerçek anlamıdır. Fakat aynı kelimeyi “gelir kapısı” olarak kullandığımızda artık burada bir temel anlamdan bahsedemeyiz. Burada kullanılan kapı kelimesi artık mecaz anlama sahiptir.
Temel Anlam Örnekleri
Bir önceki ara başlığımızda temel anlam ne demek sorusunu detaylıca yanıtlamıştık. Şimdi gelin, temel anlam ya da bir diğer ismiyle gerçek anlam örneklerini birlikte inceleyelim:
Örnek:
Yukarıda vermiş olduğumuz ilk örneğimizde cümlenin yüklemi görevinde bulunan patlamış ifadesi temel anlamıyla yani yarılarak açılmak manasında kullanılmıştır. İkinci cümlemizde kullanılan patlamak ifadesi ise temel anlamıyla değil; sevilmek, çok beğenilmek, yayılmak gibi anlamlarda yani mecaz anlamıyla kullanılmıştır.
Örnek:
Görüleceği üzere iki örneğimizde de göz sözcüğü kullanılmış ancak bu sözcük her iki cümlede de farklı anlamlarıyla kullanılmıştır. İlk cümlemizde kullanılan göz kelimesi, sözcüğün gerçek manasıyla yani herkesin aklına gelen ilk anlamıyla, bir organ olarak kullanılmıştır. Bu durumda bize o kelimenin temel anlamıyla kullanıldığını göstermektedir. Ancak ikinci cümlemizde yer alan çantanın gözü tamlamasındaki göz kelimesi, sözcüğün gerçek anlamı dışında bölme, cep gibi anlamlara gelecek şekilde kullanılmıştır. Burada ise bir yan anlam vardır.
Örnek:
Daha önceki örneklerimizde olduğu gibi bu örneğimizde kullanılan iki örneğimizde de kırılmış kelimesi iki farklı anlama gelecek şekilde kullanılmıştır. İlk cümlemizde kullanılan kırılmış, temel anlamı yani sözlük anlamıyla kullanılmışken; ikinci cümlede ise bir deyim anlam göze çarpmaktadır.
