Trafik sigortasında muallak tazminat bilmecesi
Türkiye Sigorta Birliği rakamlarına göre sigorta şirketleri geçen yılın ilk 9 ayında zorunlu trafik sigortasında toplam 10.6 milyar lira zarar etti. Şirketler topladıkları her 100 liralık prim karşılığı 146 lira hasar ödedi. Ancak başta yabancı sermayeli şirketler olmak üzere şirketlerin ödedikleri tazminatların (hasarın) yaklaşık iki-üç katı önümüzdeki dönemde ödeyeceği muhtemel hasarlar anlamına gelen muallak tazminat karşılığı olarak ayırdıkları ve zararın ağırlıklı olarak bu yüksek oranlı karşılık ayrılması sonucu fiktif (yapay) olarak ortaya çıktığı görülüyor. Sigortacılar trafik sigortasında hasarın uzun yıllar sonra gelebileceği yani 'kuyruklu' olacağını belirterek muallak tazminat karşılığının yüksek olması gerektiğini savunuyor. Ancak ayrılan karşılık ile ödenen hasara bakıldığında önemli bir dengesizlik göze çarpıyor. Ödenen hasarın birkaç katı ayrılan karşılık ile şirketler böylece zararda görünüp vergi de ödemiyor.
Türkiye'de yaklaşık 22 milyon aracın trafik sigortası var. 6 milyon araç ise büyük risk olarak sigortasız dolaşıyor. Trafik sigortası ise büyük sorun. Çünkü bir yandan artan araç ve yedek parça ile işçilik fiyatları sigorta şirketlerini zorlarken sigorta şirketleri de devletin belirlediği zorunlu trafik sigortası prim tavanlarının yükseltilmesini istiyor. Bu tabi fiyatları yükseltirken vatandaşı da zorluyor. Vatandaş zamlı fiyatlara isyan ederken sigorta şirketleri artan araç, yedek parça ve işçilik fiyatları nedeniyle bu branştan zarar ettiklerini söylüyor. Sigortacılar trafik sigortasında şirketlerin uzun süreli sorumluluğu olduğunu belirterek (buna uzun kuyruklu deniliyor) tarifelerin buna göre ayarlanması gerektiğini belirtiyor.
Son olarak her ay yüzde 2 artırılan zorunlu trafik sigortası tavan fiyatlarının 2024'ün ilk 4 ayında her ay yüzde 5 yükseltilmesi kararı alınmıştı. Artışlar Mayıs 2024'ten sonra ise artık hasar maliyeti endeksine göre yapılacak. Hasar maliyeti endeksi ise yüzde 45 ağırlık ile asgari ücret artış oranı, yüzde 30 ağırlık ile TÜİK tarafından açıklanan ulaştırma araçlarının yedek parça ve aksesuarları fiyat artış oranı, yüzde 15 ağırlık ile motorlu araçlar fiyat artış oranı ve yüzde 10 ağırlık ile ulaştırma araçlarının bakım ve onarımı fiyat artış oranı dikkate alınarak hesaplanacak.
Şimdi geçtiğimiz yıllarda kimi zaman büyük zararlar yazılan ancak tavan fiyatları yükseltilen bu kalemde durum nasıl ona bakalım. Kaynağımız Türkiye Sigorta Birliği istatistikleri. Buradaki rakamlara baktığımızda şirketlerin geçen yılın ilk 9 ayında zorunlu trafik sigortasında toplam 10.6 milyar lira zarar ettiği görülüyor. Diğer bir bakış açısıyla şirketler topladıkları her 100 liralık prim karşılığı 146 lira hasar ödedi.
KARŞILIĞI SINIRLAYACAK BİR DÜZENLEME YOK
Peki gerçek bu mu? Biraz daha ayrıntısına inelim. Gözümüze çarpan büyük büyük rakamlar var bu istatistik tablosunda. O da muallak tazminat karşılığı. Ne demek muallak tazminat karşılığı? Hem kayda geçen ancak ödenmeyen tutarlar için hem de ödemesi gerçekleşen ancak henüz kayda geçmeyen tutarlar için kullanılan ifadedir. Daha çok kayda geçen ama ödenmeyen yani önümüzdeki dönem ödenmesi muhtemel tutarları ifade ediyor. Burada tahmini tazminat tutarıyla bu tazminat için yapılan gerçek ödeme arasındaki fark göz önünde bulunduruluyor. Karşılık doğal olarak gelirden düşülüyor ve bazı durumlarda karda olan şirket zarara dönebiliyor. Karşılığın ne kadar ayrılacağına dair herhangi bir kısıtlama da yok. Şirketin kendi inisiyatifinde.
GERÇEK ÖDEMENİN 2-3 KATI KARŞILIK OLUR MU?
9 aylık rakamlara baktığımızda da gözümüze bu limitsizlikten kaynaklı bir dengesizlik çarpıyor. Başta yabancı sermayeli şirketler olmak üzere şirketlerin ödedikleri tazminatların yaklaşık üç katı önümüzdeki dönemde ödeyeceği muhtemel hasarlar anlamına gelen muallak tazminat karşılığı olarak ayırdıkları ve zararın ağırlıklı olarak bu yüksek oranlı tazminat ayrılması sonucu fiktif (yapay) olarak ortaya çıktığı görülüyor. Sigorta yöneticileri trafik sigortasının kuyruklu olması nedeniyle yüksek muallak tazminat karşılığını savunuyor. Ancak ödenen gerçek tutarın çok çok üstünde karşılık ayrılması için gelecek yıllardaki performansın düşüyor olması gerekiyor ki bu kadar ihtiyatlı davranılsın. Oysa böyle bir durum şimdilik görünmüyor.
Rakamlara bakmaya devam edelim. Şirketler 35,9 milyar liralık tazminat ödemesine karşın bunun 2.2 katı olan 79.7 milyar lira karşılık ayırmış. Bu tutar bazı şirketlerde çok daha fazla. 2,6 milyar lira hasar ödeyen şirketin 7.5 milyar lira karşılık ayırması dikkat çekerken bazı şirketlerde de muallak tazminatın ödenen hasara oranı 10 katı aştı.
TOPLAM 66.6 MİLYAR LİRA GELİR
Geçen yılın 9 ayında sigorta şirketleri trafik sigortasından 52.3 milyar lira prim topladı. 14.2 milyar lira da faiz ve benzeri mali karları oldu. Şirketler toplam 66,6 milyar lira gelir elde etti. Bazı şirketlerin yüksek mali gelirleri de böylece dikkat çekti. Şirketlerin hem fiilen ödedikleri tazminatı hem de karşılıkları içeren teknik giderleri 62.9 milyar lira oldu. Muallak hasar karşılığının yüksek olması şirketi zararda göstermesinin yanı sıra aynı zamanda bu oranda vergi matrahını da azaltıp veri ödenmemesini sağlıyor.
