Etnometodolojik yöntem bireyin içinde yaşadığı topluluğun dışında bir gerçekliğin, başka bir deyişle belirleyici bir etkenin olmadığı iddiasıdır. Bireyin bağlı bulunduğu ortam veya çevreden bağımsız olmadan, onunla birlikte anlamı ve gerçekliği üreten, yorumlayan ve dönüştüren özellikleriyle hayatın içinde yer aldığı kabul edilmektedir. Ne birey bir başına anlam koyucu ve dönüştürücüdür ne de toplumda sabit bir anlam vardır. Anlamın kendisi etkileşimle bir topluluk içinde yapılandırıldığı ve dönüştürüldüğü için topluluğun yorumlama ve dönüştürme biçimi asıl üzerinde durulması gereken yöntemdir.
Etnometodoloji terimi, 1940'larda Harold Garfinkel (ö. 2011) tarafından ileri sürülmüştür. Garfinkel'in kullanımında 'etno' ön eki 'sosyal üyeler' veya 'yerel bir sosyal alanın üyeleri' anlamına gelmektedir. Etnometodoloji kavramı, insanların sosyal düzenler üretmek için kullandıkları yöntemlerin incelenmesi anlamına gelmektedir.
Garfinkel, toplumsal düzen konusunda Talcott Parsons (ö. 1979) ve benzer bakış açısına sahip sosyologların yaklaşımlarını ve Alfred Schutz'un (ö. 1959) düşüncesini kullanarak farklı bir boyuta çekmiştir. Garfinkel, Parsons'ın toplumsal bir düzenin önceden kabullenilen halini benimsediği için yeterince derinleşmediğini düşünmektedir. Bu nedenle değerlerin paylaşımının ancak kişiden kişiye yayılabilmesiyle, insanlar arasında anlam ifade edebilmesiyle ve iletişim kurulabilecek kadar kullanılmasıyla mümkün olabildiğini öne sürmüştür. Kısaca söylenecek olursa toplum üyelerinin günlük işlerinde sosyal gerçekliği tanımlama yollarını yakından ve ayrıntılı bir şekilde incelemek etnometodolojinin merkezinde yer almaktadır. Dolayısıyla, Garfinkel'ın sosyal düzene bu şekilde yaklaşması aslında onun odak noktasının, sosyal yapının anlamı hakkında olduğunu göstermektedir.
Garfinkel, sosyal olguların nesnel gerçekliğinin sosyolojinin temel ilkesi olduğunu öne süren Emile Durkheim'dan (ö. 1917) farklı olarak, sosyal olguları günlük yaşamın ortak faaliyetlerinin devam eden bir işleyişi olarak ele almıştır. Ona göre etnometodolojik araştırmalar, üyelerin günlük aktivitelerini tüm pratik amaçlar için rasyonel ve ifade edilebilir yapma yöntemleri olarak analiz etmektedir. Garfinkel için etnometodoloji pratik etkinlikleri, pratik koşulları ve pratik sosyolojik muhakemeyi deneysel çalışmanın konuları olarak ele almayı amaçlamaktadır.
Durkheim için sosyal olgular, bireylerin dışındadır. Etnometodoloji de ise tersine, sosyal olgu üyelerin hayata geçirdiği metodolojik faaliyetlerinin bir ürünü olarak ele alınmaktadır. Üstelik, zaten günlük yaşamın organizasyonuna yapılan vurguyla aktörler ve bireyler üzerine değil birey olarak görülmeyen üyelere odaklanılmıştır. Günlük yaşamın incelenmesini merkeze alan bakış açısıyla insanların yaptıkları ve konuştuklarının incelenmesi etnometodologların ilgi alanında yer almaktadır. Onlar, insanların konuşmalarını analiz ederken anlatımın pratikte nasıl kullanıldıklarına bakmaktadırlar. Dahası onlar herkesin anlatımda bulunduğunu belirterek sosyologların ve bilim adamlarının gündelik uygulamalarını da analiz edilebilir olarak görürler.
Bu bakımdan etnometodoloji, sosyolojik yöntemin saha çalışması ve sosyal araştırma gibi geleneksel tarzının ötesine geçmiş olmaktadır. Bu farklılık başkalarının ne yaptığını ve özellikle de ne söylediğini anlamlandırmak için halkın içinden gelen yöntemlerin uygulanması olarak görülebilir.
Etnometodoloji için gerçeklik, topluluk üyelerinin anlam vererek oluşturduğu ve dönüştürdüğü bir organizasyondur. Bu nedenle sosyolojik çalışmada yöntem zaten, üyelerin anlamlandırma, yorumlama ve dönüştürme biçiminin keşfi olmaktadır. Dikkate alınması gereken asıl önemli özellik, bilimsel bir yöntemin ve düşünsel bir argümanın insan topluluklarıyla pratik ilgisini ortaya koyan bakış açısıdır. Böylece sosyal hayatın, insan ilişkileriyle sürekli olarak yeniden ve yeniden yorumlanarak oluştuğuna dikkat çekilmektedir.
Böyle bir pratik ilgi ve sosyal hayatın yeniden oluşması nedeniyle etnometdolojik yaklaşımda sosyal düzen insan ilişkileriyle şekillendiği için bir konuşma eyleminde sosyal bağlamın bilinmesinin önemine işaret edilmektedir. O bilindiğinde konuşmada söylenenler anlamlandırılabilir. Çünkü sıradan konuşmada kullanılan kelimelerin her zaman kesin anlamları olmaz ve söylemek istenilenler, onu destekleyen ifade edilmemiş farz etmeler aracılığıyla belirlenirler.
Garfinkel'a göre bağlamsal (indexical) ifadeler ve bağlamsal eylemler düzen içinde sıra iledir. Sıralı özellikleri, bağlamsal ifadelerin ve eylemlerin organizasyonel olarak gösterilebilir ve rasyonel olmasındandır. Bu sıralı özellikler, araştırmacıların uyumlu ortak faaliyetlerinin devam eden işleyişidir. Garfinkel etnometodolojik araştırmanın bağlamsallık ile ilişkili olarak belgesel yöntem adlı bir başka yöntemi de kullanmakta olduğunu belirtir. Belgesel yöntem, bir yaşam öyküsü veya bir "doğal tarih" oluşturduğu her durumda nesneyi özetlemek için kullanılır. Kişinin biyografisini tarihselleştirme göreviyle birlikte olayları seçme ve sıralama gerçekleştirilir. Böylece Garfinkel'a göre mevcut durum, ilgili geçmiş ve beklentiler ortaya konmuş olmaktadır.
Zimmerman ve Boden ise daha sonraki yıllarda, üyelerin bağlam içinde açıklanabilir eylemler ürettiği ve yürüttüğü yöntemsel yolların deneysel çalışmanın odak noktası haline geldiğini belirtmektedir. Onlara göre bu deneysellik, sosyal etkileşimin alanıdır. Üyeler eylemleri açıklanabilir yaparken, sosyal yapının asıl özelliklerini yeniden üretmiş olmaktadırlar. Açıklanabilir eylemlerin gerçekleştirilmesindeki faaliyet, metafizik bir ilke ya da üyelerin yanılsaması olarak değil, sosyal etkileşim organizasyonunun temel bir özelliği olarak ortaya çıkmaktadır.
'Etnometodolojide Araştırmalar'ın yayınlanmasından yaklaşık on yıl sonra Don Zimmerman birkaç çeşit etnometodoloji olduğunu ifade etmiştir. Paul Atkinson da bir on yıl daha sonra etnometodolojideki bütünlük eksikliğini belirterek bazı etnometodologların, yaklaşımın ön kabulünden çok uzaklaştığını ileri sürmüştür. Bu durum gerçekte çok hareketli bir sosyolojik teori türü olan etnometodolojinin konusunun gündelik hayatın alabildiğine geniş çeşitliliğe sahip olmasıyla da ilgili görülmektedir.
YAZAR
Ömer Say
KAYNAK
