Nesnel gerçekliğin sınırlarını aşarak olağanüstüye yaslanan; hayalle, akıl ve mantık çerçevesinin dışında sınırsız bir ilişki kuran eser ya da türe verilen addır. Fantastik eserler, gerçek dünyanın içinde, gerçeküstü unsurlara yer veren, belirsizliği, şaşırtmayı, tereddütte bırakmayı hedefleyen eserler iken, süreç içinde gerçek dışı coğrafyaları, ırkları da içine almıştır.
Kökenini mitler, destanlar ve masallara kadar götürme eğilimi olsa da fantastik, 18. yüzyıldan itibaren önce edebiyatta sonra resimde ve sinemada karşımıza çıkan bir türdür. İlk olarak 1815'te Hoffmann (ö. 1822), öykülerinin başlığına "Phantasiestücke" dese de fantastiğin tür adı olması 1863'te Littre'nin sözlüğündeki "fantastik öykü" tanımlamasıyla başlamıştır. Fantastiği, Batı'da Aydınlanma Çağı'ndan itibaren artık olağanüstü olaylara inanmayan, her şeyi akıl ve bilim yoluyla ele alan pozitivist bir anlayışın hakim olduğu döneme tepki ve bir tür kaçış olarak değerlendirenler de vardır. Todorov (ö. 2017) fantastik için "gerçeklik ve düşsellik ayrımının metafiziğiyle yaşayan, pozitivist 19. yüzyılın vicdan rahatsızlığı" der. Tolkien (ö. 1973) de fantastiği hayatın gerçeklerinden değil de kapitalist sistemden bir kaçış olarak görür. Fantastiği kaçıştan ziyade birer simge şeklinde, gerçekleri düşsel ögelerle göstermek amacıyla kullandıklarını belirten yaklaşımların yanında Freud'un bilinçaltı kavramından hareketle türü değerlendiren yaklaşımlar da mevcuttur. Türü okur-eser bağlamında değerlendiren Todorov, tekinsiz ve olağanüstü türleriyle karşılaştırarak kendi doğal yasalarından başka yasa tanımayan bir öznenin (okurun) görünüşte doğaüstü bir olay karşısında yaşadığı kararsızlık ve tereddüt durumu şeklinde türü oldukça sınırlandıran bir tanım yapmaktadır. Hayal, yanılsama hatta deliliği fantastikten sayan Steinmetz ise türü, gerçekliğin çiğnenmesi ve mantığın karşıtı olarak tanımlar.
Fantastik türün popüler hale gelmesini sağlayan, başka bir evreni ve ırkları konu alan eserlerin ilk örneklerinden biri diyebileceğimiz 1954 yılında yayımlanan Tolkien'in "Yüzüklerin Efendisi" üçlemesi türünde eserlere "fantastik kurgu" da denilmektedir. Aynı tür eserler fantastiğin bir alt türü olan "High Fantasy" adıyla da anılır. Fantastiğin "Science Fantasy", "Low Fantasy" vb. başka alt türleri de vardır. Fantastik türünün sınırı çizilirken özellikle kendisiyle ilişkili bilim kurgu, gotik, ütopik ve disütopik gibi türleri de dikkate almak gerekir.
YAZAR
Ali Kurt
