Hukuk kurallarının bir grubu, belirli olay ve ilişkileri ele alıp bizzat düzenlemektense sadece bu düzenlemeyi yapmaya hangi hukuk kurallarının yetkili olduğunu göstermekle yetinir ve bu nevi hukuk kuralları, uygulanacak hukuku gösteren kurallardır. Uygulanacak hukuku gösteren bir kural, hukuki bir ihtilafta, bu ihtilafla ilişkili bulunan birden fazla hukuk nizamı arasında hangisinin yetkili olduğunu göstermekte ise kanunlar ihtilafı kuralı adını alır. Kanunlar ihtilafı kurallarının meydana getirdiği hukuk dalı da kanunlar ihtilafı hukukudur. Böyle bir hukuki ihtilafta, ilişkili olmaları sebebiyle bu ihtilafı ele alıp düzenlemeye yetkili kabul edilebilecek hukuk nizamları arasında bir yetki çatışması olmaktadır. Kanunlar ihtilafı kuralları, hükme bağlanması gereken belirli bir olay veya ilişkide uygulanması mümkün olan birden çok hukuk nizamı arasındaki çatışmada hangi hukukun maddi hukuk kurallarının uygulanacağı sorusunun cevabını verir.
Kanunlar ihtilafı kuralları çeşitli gruplara ayrılır. Hukuk nizamları arasındaki yetki çatışması, aynı zaman içerisinde yan yana yürürlükte olan hukuk nizamları arasında veya yürürlük bakımından birbirini takip eden hukuk nizamları arasında olabilir. Yan yana ve aynı zaman içerisinde yürürlükte bulunan hukuk nizamları arasındaki yetki çatışması özellikle ya birden çok ülkenin hukukları arasında (milletlerarası) veya aynı ülke içerisindeki birden çok bölgenin hukuk nizamları arasında (bölgelerarası) söz konusu olur. Bu nevi yetki çatışmalarına ilişkin kanunlar ihtilafı kuralları da milletlerarası veya bölgelerarası ihtilaf hukukunu meydana getirir. Kanunlar ihtilafı kuralları çeşitli şahıs grupları için yürürlükte olan birden çok hukuk nizamından hangisinin yetkili olduğunu tayin etmekteyse şahıslar arası ihtilaf hukukundan söz edilir. Böyle ihtilaflarda şahıs grupları belirli bir ülke veya bölge ile ilişkileri sebebiyle tespit edilmiş değildir. Aksine, mesela belirli bir soya ait olmalarıyla bir şahıs grubu söz konusudur. Bu gruba ilişkin kanunlar ihtilafı kuralları soylulararası hukuk adını alır. Belirli bir mezhebe ait olmalarıyla bir grup teşkil eden kişiler topluluğu da vardır. Bu gruba ilişkin kanunlar ihtilafı kuralları mezhepler arası hukuk adını alır.
Yürürlük bakımından aynı zaman içerisinde yer almayan fakat birbirini takip eden hukuk nizamları arasında bir seçim söz konusu olduğunda "intikal" hükümlerinden veya zamanlar arası ihtilaf hukukundan söz edilir. Kanunlar ihtilafı hukukunun dallarından biri olan milletlerarası özel hukuk yan yana ve aynı zaman içerisinde yürürlükte bulunan, çeşitli devletlerin özel hukuk nizamlarından hangisinin belirli olay veya ilişkilere tatbik edileceğini gösterir. Şu halde, milletlerarası özel hukuk, hangi devletin özel hukukunun uygulanacağını söyleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Milletlerarası özel hukuk konusu itibarıyla milletlerarasıdır. Yabancılık unsuruna sahip hukuki olay ve ilişkilere uygulanması gerekli maddi hukuk nizamını belirleyen bir özel hukuk dalıdır. Milletlerarası özel hukuka ait kuralların kaynağı istisna olarak ve nadiren milletlerarası hukuktur. Milletlerarası özel hukuk kurallarının kaynağı kural olarak ve genellikle iç hukuk kurallarıdır. Milletlerarası özel hukukun ana konusunu yabancılık unsuruna sahip olay ve ilişkilere uygulanacak hukuk problemi teşkil eder. Türk Hukuku'nda, 5718 sayılı "Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanun", milletlerarası özel hukukun ana kaynağıdır. Belirli bir olay veya ilişki birden fazla devletin özel hukuk nizamı ile temas halinde bulunuyor, yani bir yabancılık unsuru (milletlerarası unsur) taşımakta ise bir milletlerarası özel hukuk problemi ortaya çıkar. Bir olay veya ilişkiye yabancı bir devlet vatandaşı iştirak etmişse veya taraflardan birinin ikametgahı ya da ihtilaf konusu olan şey yabancı ülkede bulunmaktaysa veya söz konusu olay veya ilişki tamamen ya da kısmen yabancı ülkede meydana gelmişse veya taraflar aralarındaki hukuki ilişkiye yabancı bir hukukun uygulanmasını kararlaştırmışsa o olay veya ilişki yabancılık unsuruna sahiptir, doğrudan milletlerarası özel hukukun konusuna dahil olur.
Bu gibi olaylarda en adil ve en uygun çözümü getiren maddi hukuk kurallarını bulmak gerekir. Türkiye ile ilişkisi az veya yeterli olmayan olay veya ilişkilere Türk maddi hukuk hükümlerinin uygulanması, getireceği sonuçlar bakımından adil ve uygun bir çözüm olmayabilir. Bir olay veya ilişkide en adil ve en uygun sonuçları temin edecek olan maddi hukuk kurallarını bulmak ve göstermek milletlerarası özel hukukun görevidir. Bu hukuk kuralları da hükme bağlanması gereken hukuki olay veya ilişki ile yer, şahıs veya konu itibarıyla en sıkı bağlantıya sahip bulunan hukuk nizamının maddi hukuk kurallarıdır. Böylece, bu kuralların getirdiği adil ve uygun çözümle "milletlerarası özel hukuk hakkaniyeti" de gerçekleşmiş olur.
YAZAR
Ergin Nomer
