Virüse karşı önlem alınmayan iş yerinde çalışmaktan nasıl kaçınabilirsiniz?
Pandemi sonrası adım adım yeni normal döneme geçiyoruz. Sağlık Bakanlığı ile Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı sektörler itibarıyla iş yerlerinde alınması gereken önlemlere ilişkin rehberler hazırladı. Özellikle kalabalık iş yerlerinde çalışanların tedirginliği ise devam ediyor. Bazı personel, çalışmaktan kaçınma hakkını kullanma arayışına giriyor. Çalışmaktan kaçınma, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nda tanınan yeni bir hak. Bu hakkı kullanırken prosedüre uygun davranmayanlar, haklı iken haksız duruma düşerek mağdur olabilirler. Ahmet Kıvanç, Habertürk okurlarının sorularını yanıtladı
ÇALIŞMAKTAN KAÇINMA HAKKI NASIL KULLANILIR?
Son iki yıldır çalıştığım iş yeri kısa çalışma ödeneğine başvurdu ve hesabıma ilk ay 23 gün için 1211 TL yattı, ikinci ve üçüncü ay 30 gün için 1580 yatırılacak. Fakat biz tam gün (haftanın 5 günü 09.00 – 18.00 arası) çalışıyoruz. Çalışma karşılığı olarak az bir ücret alıyoruz. İş yerinde yaşadığımız tartışmadan dolayı devletin çalışanlara verdiği çalışmama hakkını öne sürerek işverene işe gelmek istemediğimi söyledim. İşe gitmeme hakkına sahip miyim? Sahip isem ne zamana kadar? Tek taraflı fesih hakkına sahip miyim? Feshedersem kıdem tazminatımı alabilir miyim? (Aykut P?)
Aykut Bey, “çalışmaktan kaçınma” hakkı, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda tanınan bir haktır. Bu haktan yararlanabilmek için birtakım prosedürlere dikkat etmek gerekir. Örneğin, virüs bulaşma riskini gerekçe göstererek çalışmaktan kaçınma hakkınızı kullanabilmek için öncelikle işverene yazılı olarak bildirimde bulunmanız gerekir. İşveren (veya iş yerinde en az 50 kişi çalışıyorsa iş yerindeki iş sağlığı ve güvenliği kurulu) derhal risk değerlendirmesi yaparak size bir cevap vermek zorunda. İşveren veya kurul risk bulmazsa Çalışma Bakanlığı’na itirazda bulunabilirsiniz. İşveren veya kurul riskin varlığını kabul ederse, risk giderilinceye kadar çalışmaktan kaçınma hakkınızı kullanabilirsiniz. Başka türlü çalışmaktan kaçınma hakkı kullanılamaz. Hele de sözlü olarak işe gitmeyeceğinizi söylemek doğru değil. Tazminatsız işten çıkartılma sebebi olarak değerlendirilebilir. (Bu konudaki ayrıntılı yazımı şu linkte bulabilirsiniz: https://www.haberturk.com/calisanlar-virus-nedeniyle-calismaktan-kacinabilir-mi-haberler-2632083-ekonomi)
Buna karşılık işverenin ayda 30 gün için kısa çalışma ödeneğine başvurup tam zamanlı çalıştırması, sizin için iş akdini haklı fesih sebebi anlamına gelir. Bunun için de işverene yazılı olarak ihtarname gönderip fiilen çalıştığınız halde kısa çalışma yapmış gösterildiğiniz günlerin ücretinin tam olarak ödenmesini, sosyal güvenlik primlerinin yatırılmasını talep edebilirsiniz. Ücret ödenmediği için doğrudan iş akdini feshetmek isterseniz bunu da yine noter aracılığıyla yapmalısınız. Haklı fesih yaptığınızda kıdem tazminatınızı alırsınız, işsizlik maaşından da yararlanırsınız.
SERBEST BÖLGEDE ÇALIŞANLAR BEYANNAME DOLDURMAK ZORUNDA MI?
2019 Temmuz ayında çalıştığım iş yerinden ayrılıp serbest bölgede yer alan bir firmaya geçtim. Firma vergi matrahını geçiş yaptığım tarihteki orandan değil, en baştan başlattı. Yıl içinde birden fazla işverenden ücret alan bir kişi olarak vergi beyannamesi doldurmam gerekir mi? Doldurmamış olmamdan dolayı ceza gelir mi? (Serdar D.)
Okurlarımızın daha iyi anlayabilmesi için konuyu biraz açmak istiyorum. Birden fazla işverenden ücret alanlar, örneğin aynı yıl içinde iş yeri değiştirenler, ikinci işverenden aldıkları ücret gelir vergisi tarifesinin ikinci dilimini (2019 yılı için 40.000, 2020 yılı için 49.000 TL) aşarsa beyanname doldurmak zorundalar.
Serbest bölgede istisna kapsamında elde edilen ücret geliri, birden fazla işverenden elde edilen ücret gelirinin beyanına ilişkin haddin hesabında dikkate alınmaz. Dolayısıyla, 2019 yılında, üretiminin en az yüzde 85’ini ihraç eden serbest bölgedeki işverenden alınan ücret için birden fazla işverenden elde edilen ücret kapsamında beyanname verilmesi gerekmez.
Diğer taraftan, 1 Ocak 2020 tarihinden itibaren elde edilen ücret gelirlerine uygulanmak üzere bir veya birden fazla işverenden elde edilen yıllık ücret geliri 600 bin lirayı aşanların gelecek yıldan başlayarak beyanname doldurması gerekiyor. Serbest bölgede çalışanlar, toplam ücret geliri 2020 yılı için 600 bin lirayı aşarsa beyannameye tabi olacaklar.
SİGORTASIZ ÇALIŞTIRILANLAR KAÇ YIL İÇİNDE DAVA AÇABİLİRLER?
1980 doğumluyum. 1997 Temmuz - 1998 Eylül arasında bir yılı aşkın süre boyunca babama ait iş yerinde çalıştım. Ancak herhangi bir sigorta girişim olmadı. İlk sigorta girişim üniversiteyi bitirdikten sonra 2002 yılında çalışmaya başladığımda yapıldı. Geçmişe dönük olarak aile işletmesindeki çalışmalarımın sigortalılığa sayılmasının bir yolu var mıdır? (Umut O.)
Umut Bey, sigortasız çalıştırılan kişiler, işten ayrıldıkları tarihten itibaren beş yıl içinde dava açarlarsa bu süreleri sigortalı saydırabilirler. Beş yıllık süreyi kaçıranlar hakkını kaybeder. Ancak, babanızın iş yerinde örneğin 1998 ocak ayında sigortanız başlatılmış ama siz 1997 temmuz ayına kadar olan dönemi de sigortalı saydırmak isteseydiniz durum farklı olurdu. Yargıtay’a göre, bu tür hizmet tespiti davalarında söz konusu iş yerinde işçi için işe giriş bildirgesi, aylık sigorta primi bildirgesi, dört aylık sigorta prim bordrosu, sigortalı hesap fişi gibi belgelerden biri Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilmiş ise hak düşürücü süre işlemiyor. Sizin için bu belgelerden hiçbiri verilmemiş olduğundan hizmet tespit davası açamazsınız.
47 YAŞINDA KADIN İLK DEFA SİGORTALI OLSA EMEKLİ OLABİLİR Mİ?
Eşim 1973 doğumlu, hiç sigortası yok. Dört çocuğumuz var. Sigortalı bir işe başlasa emekliliğe hakkı var mıdır? Var ise ne zaman emekli olabilir? En az ne kadar prim günü gerekir? (Ayhan B.)
Ayhan Bey, eşiniz ilk defa 47 yaşında, yani bu yıl sigortalı olması halinde 5400 prim günüyle emekli olabilir. 4/a’lı olarak çalışabilir veya 4/b statüsünde isteğe bağlı sigorta primi ödeyebilir. 2008’den sonra ilk defa işe girenler açısından emeklilik yaşı ve emekli aylığı bakımından ikisi arasında bir fark bulunmuyor. Kaç yaşında emekli olacağı ise 5400 prim gününü tamamlayacağı tarihe göre değişir. Bu süreyi 31 Aralık 2035 tarihine kadar tamamlarsa 61 yaşında, 31 Aralık 2037 tarihine kadar tamamlarsa 62 yaşında emekli olabilir.
Doğum borçlanması, sigortalı çalışmaya başladıktan sonra doğan çocuklar için yapılabiliyor. Çocuklar için doğum borçlanması yapma şansı şu an bulunmuyor. Ancak, geçtiğimiz günlerde Habertürk’te yazdığımız 11. Kalkınma Planı sosyal güvenlik özel ihtisas komisyonu raporundaki gibi sigortalı çalışmaya başlamadan önce doğan çocuklar için de borçlanma hakkı getirilirse prim günlerini daha erken tamamlama imkanı olabilir. Ancak, doğum borçlanması yapabilse bile en erken 61 yaşında emekli olur.
3600 GÜN İLE NASIL EMEKLİ OLUNUR?
1975 doğumluyum. 14.08.1995’te sigorta başlangıcım var. SSK’lı olarak çalıştığım işte toplam prim ödeme sayım 3208 gün. 2007’de işten ayrıldım. İsteğe bağlı sigorta ile emekli olmak istersem 3600 günle emekli olabilir miyim? Çalışırken 6 ay da ücretsiz doğum izni almıştım. Nasıl bir yol önerirsiniz? (Çağla G.)
Çağla Hanım, 6 ay ücretsiz doğum izninizi önceden borçlanıp sonra da 3600 günü tamamlayacak şekilde isteğe bağlı sigorta primi ödeyerek veya 4/a’lı çalışmaya devam ederek 58 yaşında emekli olabilirsiniz. 3600 gün ile emekli olabilmek için 3600 günü doldurduktan sonra isteğe bağlı sigorta primi ödemeyi bırakmalısınız.
4/a’lı çalışarak prim günlerinizi 5825’e tamamlayabilirseniz 52 yaşında da emekli olma hakkınız bulunuyor. Ancak 5825 günü en erken 53 yaşında tamamlayabilirsiniz.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ İŞSİZLİK MAAŞI SÜRESİNİ ETKİLER Mİ?
Mevcut iş yerimde 6 yıldır kesintisiz çalışıyorum. İşveren yasak kalktıktan sonra işimize son verileceğini bildirdi. İşveren son iki aydır kısa çalışma ödeneğinin üstünü tamamlayarak ücretimizi ödüyor. Temmuz ayında yasak kalktıktan sonra işten çıkartıldığımızda işveren bize iki ay önceden söylemesine rağmen ihbar vermek zorunda mı? Kısmi ücret aldığımız için işsizlik maaşı daha düşük mü olur? Kısa çalışma ödeneği aldığım için 10 ay yerine daha az süre için mi işsizlik maaşı alırım? (Yavuz K.)
Yavuz Bey, işverenin ihbar tazminatından kurtulabilmesi için sözlü bildirim yetmez, bildirimin yazılı yapılması gerekir. Uzatılmadığı takdirde işten çıkarma yasağı 17 Temmuz’da sona erecek. İşsizlik maaşınız, son 4 aydaki günlük prime esas kazancınız üzerinden hesaplanır. İşverenin kısa çalışma ödeneğinin üzerini tamamlaması işsizlik maaşınızı düşürmez. Kısa çalışma ödeneği aldığınız süreler, on aylık işsizlik maaşı sürenizi azaltır. Üç ay KÇÖ aldığınız takdirde, işsizlik maaşı süreniz 7 aya düşer.
NE ZAMAN EMEKLİ OLURUM?
1992 yılı sigorta girişim var. Toplam 8280 prim günüm bulunuyor. Doğum tarihim 11.06.1977. Öncesinde 4/a’lı, on yıldır da BAĞ-KUR primi ödüyorum. Ne yapmamı tavsiye edersiniz. (Yücel U.)
Yücel Bey, işe başlama tarihiniz 23 Kasım 1992’den önce ise 53, sonra ise 54 yaşında SSK’dan emekli olabilirsiniz. Tüm verileriniz elimde olmamakla birlikte son on yıllık süreniz kesintisiz BAĞ-KUR’dan ise 55 yaşında emekli olabilirsiniz. İmkanınız var ise son 7 yılın en az 1261 günü 4/a’da geçecek şekilde çalışırsanız 1 veya 2 yıl daha erken emekli olabilirsiniz.
1980 doğumluyum. 1997 eylül ayında sigorta başlangıcım var. Yaklaşık 8 ay çalıştım. Daha sonra 2003 yılında öğretmenliğe başladım. Hizmet birleştirme yaparak eski sigortalılığımı eklettim. Kaç yaşa tabiyim, ne zaman emekli olurum? (İlkay A.)
İlkay Bey, Emekli Sandığı'ndan emeklilikte, kamuda göreve başlanan tarih esas alınır. Hizmet birleştirmesi ise kamuda çalışmaya başladığınız tarihi 8 ay öne çeker. 8 Eylül 1999 tarihinden sonra işe başlamış olduğunuz için 60 yaşında emekli olabilirsiniz.
