İlber Hoca'nın el ve etek öpme fotoromanı
Geçen gün sosyal medyada “İlber Hoca el öptü” diye yorumlanan birkaç saniyelik görüntüler yeraldı ve olay oldu!
Kolay mı, koskoca Prof. İlber Ortaylı karşısına gelen zâtı görünce oturduğu yerden bir anda fırlıyor ve o zâtın eline sarılıp öpüveriyordu…
Ama, ortada öyle el öpme falan yoktu, İlber Hoca ile muhatabı eski İstanbul’da, özellikle de Mevlevîler arasında hayli yaygın olan ve “görüşmek” denen şekilde selâmlaşıyorlardı!
“Görüşmek”, “musafaha”nın, yani temeli sünnete dayanan selâmlaşmanın Mevlevîler’e mahsus şeklidir, sağ eller başparmaklar yukarıya dikilmiş olarak tutulur ve görüşenler birbirlerinin ellerini tutup aynı anda öperler.
Ellerin bu şekilde öpülmesi söylediğim gibi selâmlaşmadır; görüşmede yaş, makam vesaire farkı bulunmadığı gibi bu işin eli öpme ile de alâkası yoktur, eski tekkelerden bugünlere kadar gelen bir şehir geleneğidir.
İlber Hoca sosyal medyada dolaşan görüntülerde işte bunu yapıyordu ama o görüntüleri internete koyanlar “görüşme”yi ve “musafaha”yı nereden bilsinler? “İşe bak lan! İlber Hoca adamın elini öpüyor!” diye hayrete düşmüş olacaklar ki görüntüyü sosyal medyada yayınlamışlar ve dünya kadar sazan da “İlber Hoca el öpüyor” diye yazmış da yazmışlar!
El öpme bahsinin bu kadar alâka çekmesi üzerine, ahkâm kesme meraklılarına sermaye olması maksadıyla ve yine İlber Hoca ile alâkalı üç fotoğraf yayınlıyorum:
BALTACI’NIN KATERİNASI’NIN TORUNU
İlk fotoğrafta, İlber Hoca’yı bir hanımın elini öperken görüyorsunuz…
Elini öptüren hanım Rusya’ya asırlarca hükmeden Romanof Hanedanı’nın şu andaki “reisesi”, yani Rusya’da bugün Cumhuriyet değil de imparatorluk mevcut bulunsa “Çariçe Maria” unvânı ile tahtta oturacak olan Büyük Düşes Maria Vladimirovna Romanova!
Biz, bu taçsız imparatoriçenin büyük büyük büyük nenesini çok iyi biliriz! Hani 1711’deki Prut Savaşı sırasında bizim Baltacı Mehmed Paşa ile aralarında birşeylerin geçtiği yolunda dedikoduların çıktığı Rusya İmparatoriçesi meşhur Katerina var ya, hanımefendi işte o Katerina’nın torununun torununun torunu olur; büyük büyük büyük dedesi de bizde “Deli Petro” diye bilinen meşhur Büyük Peter’dir!
Rus tahtının vârisi Büyük Düşes Maria bundan birkaç sene önce İstanbul’a geldiğinde Topkapı Sarayı’nı ziyaret etmiş, o sırada sarayın başında olan İlber Hoca prensesi kapılarda şânına lâyık biçimde karşılamış ve protokolün gerektirdiği şekilde de elini öpmüştü…
Ama “elini öptü” dedi isem, asîl hatunun elini kapıp şappadanak öptüğünü, hattâ bir de alnına koyduğunu zannetmeyin! Bu işe her ne kadar “öpmek” denilse de usul başkadır, el öyle dudaklara değdirilmez; erkek öne doğru yarım eğilerek hanımın elini alır, onun vücudu ile 90 derecelik bir açı teşkil edecek şekilde yukarıya kaldırır, başını daha da eğip dudaklarına götürür gibi yapar ama temas ettirmeden bırakır!
Baltacı ile adı çıkan meşhur Katerina’nın torununun torununun torunu olan taçsız İmparatoriçe’nin İlber Hoca’nın bu asîl ve de nazik hareketinden ne kadar memnun olduğu tebessümünden de zaten apaçık belli oluyor!
Bu arada, İlber’in gerisinde duran koyu renk şık paltolu sarışın hanımefendinin kim olduğunu da söyleyeyim: Sultan Vahideddin’in torun çocuğu Hanzade Özbaş…
Moskof Çarı’nın torunu İstanbul’a gelip Topkapı Sarayı’nı ziyaret ettiği zaman karşısında soyluluk bakımından onun muadili bir hanedan mensubunun bulunması protokol gereği nazik bir hareket olacağı için, İlber Hoca o gün Hanzade Hanım ile Osmanoğlu Ailesi’nin birkaç mensubunu daha saraya davet etmiş ve Moskof Prensesi’ni beraberce karşılamışlardı…
BU ELLER VE ETEKLER ÖPÜLÜR!
Bazı eller vardır, sahipleri o ellerle önemli eserler vermişlerdir ve onları öpebilmek büyük nimettir!
Seneler önce fakirhanede, yani benim evimde çekilmiş olan ikinci fotoğrafta, İlber Hoca’yı böyle bir eli, Türk hat sanatının son büyük üstadlarından olan rahmetli Prof. Dr. Ali Alparslan’ın elini öperken görüyorsunuz… Ali Hoca’nın arkasında, talebesinden hattat Ali Toy var…
Yine fakirhanede çekilen ve aynı şekilde yıllar öncesinden kalan üçüncü fotoğrafta ise, İlber Hoca artık az kişinin bildiği bir başka hürmet ifadesini yerine getiriyor ve bu defa el değil, “etek” öpüyor: Aramızdaki ismi “Saray-ı Âmire Nâzırı” olan Filiz Hoca”nın eteğini…
Filiz Hanım, yani Dr. Filiz Çağman genç bir sanat tarihçisi olarak girdiği Topkapı Sarayı’nda 40 sene boyunca vazife yapmış, sarayın yıllarca müdürlüğünde bulunmuş ve emekli olması üzerine yerine “Saray Başkanı” olarak İlber Hoca tayin edilmişti…
Müzeciliğimizin önemli ismi Filiz Çağman bürokratlığının yanısıra konusunda, yani Osmanlı sanatı ve özellikle de minyatür alanında dünyanın önde gelen uzmanlarındandı, yazdığı eserler ana kaynak olmuşlardı ve hem ismi, hem de eserleri mevkilerini hâlâ muhafaza ediyorlar…
İlber Hoca, Filiz Hanım’ın yarı şaka ve yarı ciddî şekilde eteğini öpmekle kendisinden önceki “saray nâzırı” olan âlim bir hanımefendiye bağlılıklarını ve hürmetini ifade ediyor…
Bu fotoğrafları ucuz bir gazetecilik dürtüsü ile ve yazı konusu bulamadığım için derde düşüp de günü kurtarmak maksadıyla yayınladığımı zannetmeyin! İlber Hoca’yı aradım, uzun uzun konuştuk, sosyal medyadaki görüntüleri “el öpme” zannedenlerin engin cehaletine uzun uzun güldük, derken “El ve etek öperken çekilmiş fotoğraflarını kullanayım mı?” diye şaka yaptım, “Harika olur” cevabını aldım ve mütebahhir âlîmimizin müsaadeleri ile de gördüğünüz gibi yayınlıyorum!
