Dijital yerlileri yersiz bırakmak

Sosyal medyadan kesilen ergen yoksunluk krizine girerse ebeveynler ne yapar? Çocukların ruh ve beden sağlığını korumak amacıyla 16 yaş altına sosyal medya yasağı getiren yasanın kabul edildiği Avustralya’da tartışma konusu bu. Uzmanlara göre aileler sevk ve idareyi beceremezse evlerde savaş çıkabilir, kendi türünde dünyanın ilk ve tek yasağı çözüm olmaktan çok sorunları büyütebilir.

Yasa geçmeden önce “Avustralya Çocuk Hakları Görev Gücü” adı altında 120 uzman, hükümete yönelik açık mektup yayınlayarak bir dizi uyarıda bulundu. Hukuk, çocuk hakları, gelişim psikolojisi, toplum ve kültür alanlarında aktif akademisyenler, sosyal medyanın bilimsel verilerle belgelenmiş risklerini kabul etmekle birlikte, çocukların gelişimini köreltecek derecedeki yasanın fazla basit düzenlendiğini söylüyor. Dijital kısıtlamaların daha özenli ele alınması gerekiyor. Çünkü bugünün çevrimiçi dünyası çocuklarla gençlerin bilgiye eriştiği, sosyal ve teknik becerilerini geliştirdiği, aile ve arkadaşlarıyla iletişim kurduğu, dünyayı öğrendiği, oyunlar oynadığı bir alan. BM Çocuk Hakları Komitesi de çocukların dijital ortama güvenli ve fırsat eşitliğiyle erişimini sağlayacak ulusal politikaları dayatıyor. Ayrıca aileler genelde ‘uzman’ olmadığı için yeterli rehberlik olmadan sorumluluk yüklemek haksızlık, her ebeveyn yönetim becerisi gösteremeyebilir.

TikTok, Snapchat, Instagram, Facebook ve X’i hedef alan yasanın “Saldım çayıra… Kervan yolda…” diye başlayan deyişlere denk düşen bir tabiatı var. Kasım 2025’te yürürlüğe girecek yasa uyarınca yaş kontrolü nasıl yapılacak, belli değil. Bazı ülkelerde çıkarılan yasaların aksine “ebeveyn izni” gibi bir hareket alanı bulunmuyor. Yasa bir çerçeve oluşturuyor, kilit detaylar daha sonra belirlenecek. KJR adlı teknoloji şirketinin yazılımcıları, rastgele seçilmiş 1200 kişiyle online test yürütüp mart ayından sonra önerilerini hükümete sunacaklar.

Avustralya Başbakanı Anthony Albanese

İşçi Partili Başbakan Anthony Albanese’in açıklaması devletin düzenleme ve denetim yetkisine ilişkin fikir vermiyor, hatta topu sosyal medya şirketlerine atıyor; “Çocuklarımızın güvenliğini sağlamak platformların sosyal sorumluluğunda, bizim önceliğimiz budur. Anne ve babalar bugün ve gelecekte artık başka şeyleri konuşacak” diyor. Yasa, şirketlerin atması gereken “makul adımları” tarif etmiyor, ancak 16 yaş altındakilerin girişi engellenmediği takdirde 49.5 milyon AD (33 milyon dolar) ceza öngörüyor. Bir İngiliz danışmanlık firması, şirketlere düşen görevle ilgili rapor hazırlayacak.

HÜKÜMETİN SEÇİM YATIRIMI MI?

Uzman görüşleri ve eleştirilere rağmen Avustralya’da yetişkinler, dijital hayata doğmuş çocukları topyekûn yasakla dilsiz bırakmaya karar verdi. Bir yanda haklı kaygılar taşıyan aileler, diğer yanda seçim hesapları yapan siyasetten oluşuyor bu yetişkin kadro.

Anketler halkın dörtte üçünün yaş sınırını desteklediğini gösteriyor. Hangi ülkede yapılsa aynı sonuç alınır, neticede sosyal medya şirketleri sütten çıkmış ak kaşık değil. Pornografik içerik ve bahis siteleri sökün edeli beri, küçüklerin internetin karanlık yüzünden korunması yönünde baskılar var. Kız çocuklarının beden algısı üzerindeki olumsuz etki ve erkek çocuklarına kadın düşmanlığını aşılayan hesaplar malum. Çocuklar yeme bozukluğu, uyuşturucu kullanımı, kendi kendine zarar verme ve şiddeti özendiren içeriğe maruz kalıyor. Facebook ve Instagram’ın ana şirketi Meta’dan sızdırılan belgeler, şirketin genç kullanıcılara zararlı içeriğin farkında olduğunu ortaya koymuştu. Ancak Meta belgelerin yanlış yorumlandığını iddia etti.

Avustralya örneğinde sosyal medya şirketleri sorumlu davranmadığı için fatura çocuklara kesiliyor. Bununla birlikte sosyal platformlarda akran zorbalığına uğrayan çocukların yasağı sevinçle karşıladığını belirtmek gerek. Fakat madalyonun öbür yüzü var; AFP’ye konuşan bir toraman, “Biz bir yolunu buluruz” diyordu. Bazı uzmanlar VPN’in çocuklar için daha zararlı olacağı görüşünde, çünkü yasak yüzünden yardım isteme imkanları kalmayacak.

Siyasi hesap faslına gelince; hükümetin erken seçime hazırlandığı, enflasyon ve kira artışları gibi nedenlerle düşen İşçi Partisi oylarını toparlamak için bu yasayı alet ettiği yolunda kuvvetli şüpheler var. Yasa gücüyle yasağa daha bir yıl olduğu için hükümet halkın onayını cebine koyup sandığa gitmeyi planlıyor olabilir. Muhalefet, halkın büyük çoğunluğunun taraf olduğu yasaya doğal olarak destek verdi. Erken seçimin diğer bir göstergesi, bu yılki son oturum olduğu için meclis kapanmadan aynı gün içinde 31 yasa birden geçirildi, sosyal medya yasağı dahil.

Başbakan Albanese, “Bütün dünya gösterdiğimiz liderliği alkışlıyor” derken temkini de elden bırakmadı: “Tabii uygulamanın mükemmel olacağını iddia etmiyoruz. 18 yaş altındakilere alkol yasağının, alkole asla erişemedikleri anlamına gelmediği gibi…” Uzmanlara göre ise bütün dünya yasanın çıkaracağı sorunlar bakımından Avustralya’yı izliyor. Çünkü ebeveynlerin çocukları yıllardır kullandıkları platformlardan nasıl koparacakları meçhul.

BÜTÜN VATANDAŞLAR MI GÖZETLENECEK?

Sosyal medya hesaplarında yaş ayarının nasıl yapılacağı da şimdilik meçhul. Bir seçenek, kullanıcının video selfie’siyle biyometrik analiz yapılarak giriş ve ardından bu verinin silinmesi. Bir görüşe göre kimlik numaralarıyla giriş düzenlemesi yapılabilir. Ancak milyonlarca Avustralyalıya ait kişisel bilgilerin hacker’ların hedefi haline geleceği ve devletin bütün vatandaşları gözetleyeceği eleştirileri var.

Nitekim X’in patronu Elon Musk’a göre Avustralya hükümeti tüm vatandaşların internete girişlerini kontrol altına almak için arka kapıdan girmeye çalışıyor. Bir kullanıcı “Musk karşı çıkıyorsa mutlaka iyi bir şeydir” diye yorumda bulunmuştu, o da ayrı.

Gençlerin en fazla rağbet ettiği TikTok bu yasak yüzünden çocukların internetin karanlık köşelerine savrulacağını iddia ediyor. Bu arada TikTok, özgüven kaybı nedeniyle 18 yaş altındakilerin güzellik filtresi kullanmasına önümüzdeki haftalarda yasak getirileceğini açıkladı.

Yasaya farklı eleştiriler de var: Çocuklara YouTube serbest ama yasaya göre oturum açamayacaklar. Bu onları potansiyel zararlı mesajlardan korusa da tartışmalı içerikten uzak tutmayacak. Ayrıca iklim aktivizmi gibi alanlarda gençlere örgütlenme imkanı kalmayacak.

Hepsinden önemlisi, yasa sosyal medya şirketlerine “mekanınızı temizleyin” şeklinde bir komut vermiyor. Yaş sınırına uydukları sürece işlerini alıştıkları şekilde yürütmeleri serbest. Bütün kullanıcılara yönelik güvenlik standardının geliştirilmesi söz konusu değil. Sadece çocuklar, yararları da olan mekanlardan men edilmiş oluyor.