Tezkire nedir? Türk edebiyatında ve anadolu'da yazılan 16, 17, 18. Yüzyıl tezkireler, örnekleri
Divan edebiyatı ya da bir diğer ismiyle Klasik Türk edebiyatı, Türklerin İslamiyet inancını benimsemenin ardından ortaya çıkan ve Arap ile Fars edebiyatı etkisi altında gelişmiş olan bir edebiyat türüdür. Divan edebiyatında meydana getirilen eserler nazım ve nesir olmak üzere iki ayrı biçimde yazılsa da nazım (şiir) biçiminde verilen eserler her zaman daha ön planda olmuştur. Divan edebiyatında kaleme alınan nesirler (düzyazı) kendi içinde türlere ayrılmaktadır. Bu türlerden bir tanesi olan ve batı edebiyatındaki karşılığı biyografiye tekabül eden tezkire nedir? Tezkire özellikleri nelerdir? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Çoğunluğu şairler olmak üzere, çeşitli meslek gruplarından kişilerin hayatlarını anlatan eserler olarak tarif edilen tezkireler, döneminin önemli kültür eserleri olarak da dikkat çekerler. Peki, ilk tezkire örnekleri nelerdir? Tezkire ne demek? İşte, tüm detaylar...
Tezkire Nedir?
Kelime anlamı olarak sözü edilen, zikredilen gibi manalara gelen tezkire; Divan edebiyatının iki biçiminden biri olan nesirlerin bir al türü olarak öne çıkmaktadır. Şairler, yazarlar ya da başka bir meslek grubundan olan bir kişinin hayat hikayesini kimi zaman objektif kimi zaman ise sübjektif bir şekilde ele alan tezkireler, ilk kez Fars edebiyatında ortaya çıkmış, oradan da Klasik Türk edebiyatı olan Divan edebiyatına geçmiştir.
Bir tür edebiyat ya da şiir antolojisi olarak da değerlendirilen tezkireler, devrinin önemli şairlerinin unutulmasını önlemek konusunda da büyük bir işleve sahip olmuştur. Aynı zamanda kaleme alındığı dönemin önemli edebi eserlerinden bir tanesi sayılan tezkireler, o dönemin kültürel, sanatsal ve sosyal ortamına ışık tutması açısından da büyük bir öneme sahiptir.
Divan edebiyatında kaleme alınmış tezkireler çeşitli isimler ile anılmıştır. Bir tezkire bir şairi tanıttığında bu eserlere Tezkiretü’ş Şuara; (şairlerin tezkiresi) bir evliyanın hayatı anlatıldığında ise Tezkiretü’l Evliya ismiyle anılmıştır. Divan edebiyatının bir türü olarak karşımıza çıkan tezkirelerin, batı edebiyatındaki karşılığı ise biyografilerdir.
Tezkire Özellikleri
Yukarıda tüm detayları ile tanımladığımız ve Türk edebiyatında bir tür antolojisi görevi gören tezkirelerin özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
İlk Tezkire Örnekleri
İlk kez İran – Fars edebiyatında ortaya çıktıktan sonra Klasik Türk edebiyatı olan Divan edebiyatına da giren tezkirelerin, Türk dünyasındaki ilk örneklerine 16. yüzyılda rastlanmaktadır.
Türk edebiyatında tezkire yazma geleneğini başlatan şair ise Ali Şir Nevai’dir. Özellikle Çağatayca edebiyatın oluşmasında büyük bir pay sahibi olmasıyla bilinen Ali Şir Nevai’nin kaleme almış olduğu Mecalisü’n Nefais, Türk edebiyatındaki ilk tezkire örneği olarak kabul edilmektedir.
Anadolu coğrafyasında kaleme alınan ilk tezkire örneği ise Sehi Bey’e aittir. Osmanlı Devleti’nde divan katipliği görevinde de bulunmuş olan Sehi Bey’in kaleme almış olduğu Heşt Behişt (Sekiz Cennet) isimli eseri, Anadolu coğrafyasının ilk tezkire örneği olarak dikkat çekmektedir.
