Dış ticaret, dar anlamda bir ülkenin diğer ülkelere mal satması veya alması olarak tanımlanır. Geniş anlamda ise dış ticaret, ülkeler arasında mal alım ve satımına ilaveten uluslararası hizmet ticareti ve uluslararası sermaye hareketlerini de kapsar. Dış ticaret ihracat ve ithalat olmak üzere iki şekilde gerçekleşir ve ihracat ile ithalat işlemlerinden oluşur. İhracat, üretimi gerçekleştirilen bir mal veya hizmetin o ülkenin mevzuatına uygun bir şekilde başka bir ülkeye gönderilip bedelinin yurda getirilmesidir. İthalat ise bir malın bedelinin ödenerek yurda getirilmesidir.
Dış ticaret politikası, bir ülkenin dış ticaretini belirlediği hedefler doğrultusunda düzenlemek amacıyla alınan önlemler bütünüdür. Ülkelerin dış ticareti kendi çıkarları doğrultusunda sınırlandırmak, özendirmek ya da dış ticaret işlemlerinin yapılış şekillerini düzenlemek amacıyla almış oldukları önlemler dış ticaret politikasını oluşturur. Dış ticaret politikası, serbest dış ticaret politikası ve koruyucu dış ticaret politikası olmak üzere ikiye ayrılır. Günümüzde daha çok koruyucu dış ticaret politikaları önemsenmektedir. Dış ticareti kısıtlayıcı hükûmet politikaları, tüketicilerin ithal mallarına daha yüksek bir fiyat ödemelerine sebep olur. Liberal dış ticaret politikası ise uluslararası ihtisaslaşmanın avantajlarından daha fazla yararlanılmasını mümkün kılar.
Dış ticaret politikasının başlıca amaçları ödeme dengesizliklerinin giderilmesi, dış rekabetten korunma, ekonomik istikrarı sağlama, hazineye gelir sağlama, otarşi vb. olarak sayılabilir. Ülkeler bu amaçlar doğrultusunda, çeşitli nedenlerle dış ticarete müdahale etmekte ve sınırlamalar getirmektedir.
Devletlerin dış ticarete müdahale için kullandıkları geleneksel araç gümrük tarifeleri yani malların ülke sınırlarından geçişi sırasında alınan vergilerdir. Ancak zamanla gümrük tarifelerinin etkisi azalmış, bunun yerine çok sayıda yeni araç ve düzenlemeler ortaya çıkmıştır. Tarife dışı araçlar olarak tanımlanan bu düzenlemeler, genellikle döviz çıkışına yol açan işlemleri kısıtlamak için hükûmetlerin tek taraflı kararı ile konulan müdahale önlemleridir. Söz konusu önlemlerin başında devletin ithalatı doğrudan doğruya, belirli miktarla sınırlandırmasına dayanan miktar kısıtlamaları, tarife benzeri faktörler, gönüllü ihracat kısıtlamaları, görünmez engeller ve karşılıklı ticaret uygulamaları yer alır.
Bir ülkenin diğer ülkelere yaptığı mal ve hizmet ihracatından elde ettiği toplam gelir ile dış ülkelerden yaptığı mal ve hizmet ithalatına ödediği toplam bedel, o ülkenin dış ticaret hacmini gösterir. Dış ticaret hacmi = ihracat + ithalat yani bir ülkenin dış dünyayla yaptığı ticaretin hacmini gösterir.
Dış ticaret açığı, ülke dışından alım (ithalat) ve ülke dışına satım (ihracat) faaliyetlerinin dengesizliğinden kaynaklanmaktadır.
Herhangi bir ülkenin belirli bir sürede yapmış olduğu ihracatının ithalatından fazla olması, ülke ekonomisinin dış ticaret fazlası olduğu anlamına gelmekte ve o ülkenin dış ticaret fazlası verdiği kabul edilmektedir.
Bir ülkenin belli bir dönemde gerçekleştirdiği mal ve hizmet ithalatı ile ihracatı arasındaki değer farkına dış ticaret dengesi veya kısaca ticaret dengesi denir. Bu fark negatif bir değer ise ticaret açığı, pozitif bir değer ise ticaret fazlası söz konusudur.
Dış ticaret hadleri, ihraç edilen malların ortalama fiyatının ithal edilen malların ortalama fiyatına bölümüdür. Yani dış ticaret haddi lehimize geliştiğinde ihraç fiyatlarının ithal fiyatlardan daha hızlı artması söz konusudur. Bu durumda bir birim ithalat için daha az ihracat yapılması gerekmektedir. Dış ticaret haddi aleyhte geliştiğinde ise bir birim ithalat için daha fazla ihracat yapılması gerekecektir. Dış ticaret hadleri, 100 değerine göre yorumlanmakta ve dış ticaret hadleri ülkenin lehine olduğu zaman 100'ün üzerinde bir değer, ülkenin aleyhine olduğu zaman ise 100'ün altında bir değer almaktadır. Dış ticaret hadleri, bir ülke ekonomisinin dış ticaretten kazançlı çıkıp çıkmadığının izlenmesi açısından oldukça önemlidir.
YAZAR
Kahraman Arslan
KAYNAK
