İş hayatında karşılaşılan tüm ahlaki sorunları inceleyen uygulamalı bir ahlak bilgisidir. Türkçe literatürde bazı farklı kullanımlara rastlansa da "iş ahlakı" ve "iş etiği" aynı kavramlardır. Ahlaki sorunlar, çalışanlar arasında, çalışanlarla yöneticiler arasında, işletme ve işletmeyle alışverişte bulunanlar ya da işletmeyle çevresel faktörler kısaca işletme ile bütün etkileşen grupları arasında olabilir.
İş ahlakı, felsefe disiplininin bir alt dalı olan ahlak felsefesinin uygulamalı bir dalıdır. İş ahlakı ya da iş dünyasında karşılaşılan ahlaki sorunlar, genel ahlaki sorunlardan ayrı bir yöntemle ele alınmaz. 1960-1980 dönemlerinde işletmenin performansından beklentiler çok hızlı değişmiş, 1990'lardan günümüze kadar yöneticiler ahlaki sorunlarla daha çok ilgilenmişlerdir. İş ahlakının bir disiplin olarak ortaya çıkması, işletmecilik ve yönetim alanında yaygınlaşmasında; iş dünyasındaki ahlaki sorunların ve duyarlılığın artmasının etkisi büyüktür.
İş ahlakının amacı yalnızca felsefi analizler yapmak değildir. İktisadi faaliyetlerin toplum için hayati önemde olması, iktisadi hayatta ahlaki sorunların önemini daha da artırmaktadır. İş ahlakı da "normatif ve betimleyici iş ahlakı" olarak ikiye ayrılır. Normatif iş ahlakı, iş ahlakına uygun davranışların neler olması gerektiği konusunu inceler ve iş ahlakı ilkelerinin (code of conducts) belirlenmesi üzerinde çalışır. Normatif iş ahlakı, ne yapılmalı ne yapılmamalı sorusuna cevap arar. Normatif iş ahlakının temelini ahlaki sağduyudan yapılan çıkarsamalar oluşturur. Ahlaki sağduyu ise mevcut ahlaki değerlere bağlı bir kavramdır. Betimleyici iş ahlakı da iş dünyasında varolan ahlaki sorunları ve bu konudaki tutum ve davranışları ortaya çıkarmak üzerinde yoğunlaşır ve daha çok davranış bilimlerinin yöntemlerini kullanır.
İş ahlakı konusunda sıkça varsayılan bir diğer durum da bir işletmenin hukuka uygun ve saygılı olmasıyla iş ahlakına uygunluğun aynı şey olduğudur. Oysa yasalara uymuş olmak, iş ahlakı için yeterli bir koşul değildir.
Ahlak felsefesi teorileri, iş ahlakı için de geçerli olan teorilerdir. I. Kant'ın (ö. 1804)ödev ahlakı, İngiliz Empiristlerinin (David Hume (ö. 1776), Jeremy Bentham (ö. 1832), J. Stuart Mill (ö. 1873), Thomas Hobbes (ö. 1679 ve diğerleri) faydacı ve sonuçsalcı yaklaşımları, adalet kuramları ve erdem ahlakı gibi teoriler iş ahlakında bolca uygulama alanı bulur.
Ahlaki karar verme süreçleri, kurumsal sosyal sorumluluk ve etkileşenler (paydaşlar, stakeholders) kuramı, çalışma ahlakı ve meslek ahlakı gibi konular hep iş ahlakının kapsamı içinde yer alır.
"Çalışma ahlakı" dendiğinde bir toplumda işe ve çalışmaya karşı geliştirilen tavırlar ve bu konudaki değerler anlaşılmaktadır. Bir toplumun işe yönelik tutumu bir başka toplumdan farklılıklar gösterebileceği gibi toplumun çeşitli katmanları arasında da farklı yaklaşımlar söz konusu olabilmektedir. Protestan çalışma ahlakı ve İslam çalışma ahlakı farklı çalışma ahlaklarına örnek gösterilebilir.
İş ahlakı içinde yer alan "kurumsal sosyal sorumluluk", işletmenin tanıtım ve reklam projelerini değil, etkileşen (paydaş, stakeholder) gruplarına ve doğaya karşı sorumluluklarını ifade etmektedir. "Meslek ahlakı" ise bir meslek mensuplarının işlerine ilişkin ahlaki ilkeleri ortaya koyan ve genellikle kökeni loncalara kadar uzanan ahlaki ilkelerdir. Örneğin Ahi teşkilatlarınca kullanılan Fütüvvetnameler bu tür ilkelerin yer aldığı belgelerdir.
YAZAR
Mahmut Arslan
