Keşif, insanoğlunun yeryüzünde çeşitli yerlere giderek, bu alanları bilinir hale getirmesi anlamına gelir. Literatürde coğrafi keşif olarak da geçer. Keşifler, en eski türlerinden bugüne incelendiğinde, yapılma amaçları, uygulanışı ve sonuçları itibarıyla üç döneme ayrılabilir. İlki, 15. yüzyıla kadar olan kısım; ikincisi, 15-20. yüzyıl arası; üçüncüsü, 20. yüzyıldan sonraki dönemdir. Dünyanın bilinir olması ve etkileri açısından en önemlisi 15-20. yüzyıl arasındaki Dünyaya yayılma dönemidir.
İlkçağda, Fenikeliler, Yunanlılar, Kartacalılar yaptıkları yolculuklarla, kendileri için bilinen dünyayı genişletmişlerdir. İlkçağ tarih ve coğrafyacıları bilinen dünyanın ana çerçevesini, doğuda Çin, batıda Atlas Okyanusu; kuzeyde İskandinavya Yarımadası ve Güneyde Sahra Çölü olarak çizmiştir. Bu çerçeve, Orta Çağ sonuna kadar Vikinglerin Kuzey Amerika yolculuğu dışında bozulmamıştır. Ayrıca Çinliler, Mısırlılar ve Arapların keşif yolculuklarından da söz edilir. Ancak bunların tümü dar alanda etkili olmuş, kısa süre sonra unutulmuştur.
15-20. yüzyıl yayılma dönemi, Avrupalıların başlattığı bir dizi faaliyetten oluşur. Orta Çağ sonunda Avrupa ekonomik bakımdan çöküntü yaşamaktadır. Temel ihtiyaçlar arasındaki karabiber, tarçın gibi baharatlar ve bazı lüks tüketim malları dışarıdan yüksek fiyata alınmaktadır. Keşiflerin başlamasında bu ekonomik durum kadar sosyal ve siyasi olaylar da etkili olmuştur. 15-20. yüzyıl keşifleri içinde, Portekizlilerin Afrika kıtasının güney ucundan Hindistan'a gitmeleri, İspanyolların Atlas Okyanusu'nu geçerek Amerika kıtalarını bulmaları ve Macellan'ın (ö. 1521) dünyayı dolaşması en önemlileridir.
Portekiz Prensi Gemici Henry (Infante Henrique Navegador/1394-1460) Afrika'nın batı kıyılarından giderek en güneyine ulaşıp oradan Güney Asya'ya varmayı planlamıştır. Esas hedef maddi güç kazanıp, Kudüs'ün geri alınmasıdır. Yaklaşık 1415'te başlatılan keşif faaliyetleri, kıyı boyunca devam ederek 1498'de Kaliküt'e ulaşılmasıyla Hindistan yolunu Avrupalılar için bilinir hale getirmiştir. Bu keşif, Avrupalıların Asya'nın güneyine doğrudan denizden ulaşmasını sağlayarak yeni bir ticaret düzeni ortaya çıkarmıştır. Güney Asya kıyıları ve bölge adaları kısa süre içinde Portekiz hakimiyeti altına girmiştir.
Keşiflerde ikinci önemli olay, Amerika Kıtalarının keşfidir. Kaşif Kristof Kolomb'un (ö. 1506), 12 Ekim 1492'de ulaştığı yerin Hindistan olmayıp yeni kıt'a olduğunun tespiti ise daha sonra gerçekleşmiştir. Amerigo Vespucci (ö. 1512), bu yerlerin bilinmeyen bir kara parçası olduğunu tespit etmiş, kartograf Martin Waldseemüller (ö. 1520) haritasında, bugünkü Güney Amerika topraklarının üzerine Amerigo yazarak yeni kıtaları isimlendirmiştir. Keşiflerle, Atlas Okyanusu'nun batı kıyılarının Asya ile bitişik olduğu düşüncesi ortadan kalkmış, iki yeni kıta bilinir olmuştur.
İlk dünya turunu yapan Ferdinand Macellan (ö. 1521), İspanya adına 1519'da batıya doğru yola çıkarak Güney Amerika'nın en güneyindeki geçidi (Macellan geçidi) bulup Büyük Okyanus'u geçmiştir. Macellan, yolda yerliler tarafından öldürülünce seyahati Del Kano (Juan Sebastián del Cano, ö. 1526) 1522'de tamamlamış, böylece Büyük Okyanus ve bazı adalar keşfedilmiştir. Avrupa devletlerinin keşifleriyle kısa sürede yeryüzünün tüm kıyıları, deniz ve okyanusları bilinir hale gelmiştir. 15-20. yüzyıl arası keşif dönemi kutupların keşfi ile son bulmuştur.
Keşifler sonucunda sömürgecilik, küreselleşme, kapitalizm gibi olgular ortaya çıkmıştır. Tarım, sanayi ve ticaret değişmiş; farklı iş kolları doğmuştur. Yeni kıtalardan gelen madenler fiyat devrimine neden olmuştur. Bilim ve teknolojide gelişmeler yaşanmıştır. Kölelik ve diğer nüfus hareketlerine bağlı olarak, sosyal ve kültürel özellikler kıtalar arasında taşınmıştır. Yeni yerleşmeler kurulmuş, şehirlerin sayısı artmıştır. Mikroplar, kıtalar arasında dağılmıştır. Doğal kaynaklar aşırı ve bilinçsiz kullanıldığından çevre sorunları ortaya çıkmıştır. İlk kez küresel siyaset teorileri üretilmiş, dünya savaşları yaşanmıştır.
Keşiflerin son dönemi 20. yüzyıl sonrasıdır. Dünya'da henüz insan ayağının basmadığı okyanus tabanları, dağların zirveleri, mağaralar, çöller ve balta girmemiş ormanlar gibi yerler vardır. Bu dönemde uzay yolculuklarını başlatan insanoğlu, keşif alanını Dünya dışına doğru genişletmektedir.
YAZAR
Nazan Karakaş Özür
