UNESCO listesindeyken çürümeye terk edildiler
İstanbul'da Tarihi Yarımada'da bulunan Zeyrek evleri 1985'de Unesco Dünya Mirası Listesi'ne alındı. Tescilli yapıların korunması için 2006 yılında restorasyon çalışmaları başlatıldı. Ancak proje yarım bırakıldı. Bölgede bulunan 179 Zeyrek evinden 54'ü zamanla yıkıldı. Kurtuluş Savaşı komutanlarından Kazım Karabekir'in evi bile bu süreçte yitip giden yapılar arasında. Ayakta kalmayı başaran evler ise doğal afetlerde yıkılmak üzere kaderine terk edilmiş durumda.
Tarihi Yarımada; Roma, Bizans ve Osmanlı gibi büyük İmparatorluklara ev sahipliği yaptı. Farklı toplumların kültürlerini, dinlerini ve onlara ait yapıtları günümüze kadar taşıdı. Fatih ilçesine bağlı Zeyrek evleri de bu yapıtlara birer örnek. Tarihi evler dönemi yansıtan Türk şehirciliğinin ayakta kalan son temsilcileri. Bu evlerin korunması için 1968’den 1977’ye kadar çeşitli tescil kararları çıkartıldı. Bulunduğu alan ve çevresi 1985’de Unesco Dünya Mirası Listesi’ne alındı.
ÖDENEK ALINDI, RESTORASYON YAPILMADI
Tescilli yapıların korunması için Fatih Belediyesi ile İstanbul Valiliği 2005’de protokol yaptı. Zeyrek’te acil durumdaki 60’a yakın ev belirlendi. Bu evlerin restorasyonu için ödenek alındı ancak proje tamamlanmadı. 60’a yakın evden sadece 2’si onarılarak sahiplerine teslim edildi. Diğerlerine sıra gelmedi. Proje yarım bırakılınca evler kaderine terk edildi.
179 ZEYREK EVİNDEN 54’Ü YIKILDI
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin envanter çalışmasına göre Zeyrek’te 254 tescilli yapı bulunuyor. Bunlardan 179’u sivil mimarlık örneği. Bu 179 Zeyrek evinden 54’ü zamanla yıkıldı. Kimisi bakımsızlıktan çöktü, kimisi yangında kül oldu, çoğu da doğal afetlerde yıkılmak üzere kaderine terk edildi.
“ZEYREK EVLERİNİN 3’DE 1’İ ARTIK YOK”
Habertürk muhabiri Gizem Türemen, Yüksek Mimar ve Restoratör olan, aynı zamanda Tarihi Yarımada’nın Koruma Amaçlı İmar Planı’nda çalışan Seda Özen Bilgili ile Zeyrek sokaklarını gezdi. Kaybolmaya yüz tutmuş Zeyrek evlerini gözlemledi. Bilgili yaşanan tabloyu, “Erken Bizans döneminden kalan tarihi evlerin 3’de 1’i artık yok. Yıkılan evlerin yanı sıra birçok da harap bina var. Molla Zeyrek Camii’ni restore edip de hemen karşısındaki yapıları ölüme mahkum etmek gibi bir seçeneğimiz yok. Bu çok büyük bir kayıptır” şeklinde anlattı.
KAZIM KARABEKİR’İN EVİNİ DE YIKTILAR
Kurtuluş Savaşı’nı başlatan komutanlardan biri olan Kazım Karabekir’in evi de Zeyrek’te yıkılan evler arasında. Molla Zeyrek Camii’nin hemen önünde bulunması gereken 3 katlı ev, geçtiğimiz birkaç yıl içinde sessiz sedasız yıkıldı. Yüksek Mimar Seda Özen Bilgili de, “ Kazım Karabekir’in konağı 1987’de tescil edildi. Yani biz yıllar önce buranın korunması gereken bir eser olduğuna karar vermişiz. Ancak 2011’de konağın restorasyona mümkün olmadığı kararı verilmiş ve yapı sökülerek kaldırılmış. Sökülen parçalar da korunmamış, eser yok olmuş. Şimdi evin önü otopark olarak kullanılıyor. Üstelik bu da yasa dışı. Eski eser arsaları ticari amaçlı kullanılamaz” ifadelerini kullandı.
ŞEYHÜLİSLAM’IN EVİNDEN GERİYE BETON YIĞINI KALDI
Zeyrek denince akla gelen tarihi yapılardan biri de 3 Osmanlı sultanı devrinde Şeyhülislamlık yapan Zembilli Ali Efendi’nin evi. Ev, hâlâ ayakta kalmayı başaran Zembilli Ali Efendi Türbesi’nin yanında yer alıyordu. Vakıflar Müdürlüğü tarafından kiraya verilen o ev de göz göre göre yok oldu. Bilgili, Zembilli’nin tarihteki yerini şu sözlerle anlattı: “İnsanların çekinmeden soru sorabilmesi için zembilini bu evden aşağı sarkıtır, soru sormak isteyen kağıda yazar, zembile bırakırdı. Ali Efendi ise cevabını yazdıktan sonra yine zembille camdan sallandırırdı. Bu kadar önemli bir şeyhülislamın evi de korunamadı. Geride beton yığınları kalan bu ev, sırf şehir silüetine katkısından dolayı ayağı kaldırılmalı."
“ZEYREK EVLERİ ÇÜRÜYOR…”
Kazım Karabekir ve Zembilli Ali Efendi’nin evleri yıkılan zeyrek evlerine sadece örnek. Bunlar gibi birçok ev sokak aralarında kaybolup gidiyor. Seda Bilgili’ye göre çatısı açık kalan ev en fazla 1-2 yıl ayakta kalabiliyor. Zeyrek’te 54 ev yıkılmış olsa da 125 ev hala ayakta. Ancak onların onarımı için de henüz hayata geçirilen bir proje yok.
ZEYREK EVLERİ 2006’DAN BU YANA NEDEN ONARILMADI?
Seda Özen Bilgili bu durumu da şöyle anlattı: “Koruma sürdürülebilir olmalı. Kişilere bağlı olmamalı. Bir belediye başkanı değiştiğinde, vali değiştiğinde yapılan restorasyon projeleri çöpe atılmamalı. Bizim en temel sıkıntımız bu. Bu yapıları 1968’den beri korumamız gerektiğini biliyoruz ama koruyamıyoruz.”
