Yeni Alzheimer ilacında şüpheler

“FDA, 20 yıl sonra ilk kez bir Alzheimer ilacına onay verdi” haberinin anons tarzı, hatıra hırsızına karşı bir umut gibi görünüyordu. Beyinlerin en parlağına var olduğunu bile unutturan zalim hastalık çok yakınımdan canımı yaktığı için Alzheimer literatürü sıkı takip altında. Amerikan Biogen firmasının “Aducanumab” etkin maddesini içeren ilaca “Aduhelm” ticari adıyla hızlandırılmış piyasa onayı alması da takibe dahil.

İlk izlenim şuydu: Milyonlarca insanın belleğini sıfırlayan Alzheimer’ı durduracak tedavi yöntemi bulmakta yıllardır çuvallayan ilaç endüstrisi nihayet beklenen hamleyi yapmıştı. FDA onayının dakikasında şirketin hisseleri yüzde 60 değer kazanmış, milyarlarca dolarlık bir geleceğin kapıları açılmıştı. Hatta, Alzheimer ilacı geliştirme aşamasında olan Eli Lilly’nin hisseleri bile Wall Street’in açılış saatlerinde bu haberle yüzde 9 değer kazandı.

Massachusetts merkezli Biogen’in geliştirdiği ilaç pahalıydı, yıllık tedavi 56 bin dolar kadar tutuyordu. Şirketin CEO’su Michel Vounatsos’un dediğine göre makul bir bedeldi, çünkü Alzheimer ve diğer demans türlerinin ABD’ye yıllık maliyeti 600 milyar doları, hastalar için de yılda 500 bin doları buluyordu ve müjde, dört yıl zam yapmayı düşünmüyorlardı. Federal sağlık programı Medicare ve özel sigorta şirketleriyle yakın çalışma içinde olduklarını da söylüyordu.

Şimdilik ABD’deki 6 milyondan fazla Alzheimer hastası ilaçtan yararlanabilecekti. Beklenen sonucu verdiği takdirde başka ülkelerde de kullanıma sunulabilirdi. Biogen şirketi geçen sonbaharda Avrupa İlaç Ajansı EMA’ya başvurmuş, henüz onay söz konusu olmamıştı.

Her yeni ve yegane ilaç gibi ağır bedelli olabilirdi, ancak FDA’in sitesindeki prospektüs bilgileri, bu ilacın Alzheimer’i yavaşlatabileceğine dair umutları söndürecek cinsten.

Yüksek dozda 18 ay uygulandığı takdirde bazı hastalarda kognitif gerilemeyi azalttığı tespit edilmiş. Hastalığın komplike yapısından ötürü hangi hastalarda yararlı olacağı tam bilinmiyor. 18 aylık etki süresi, yaşlı bir insan için bir ömür kadar uzun, ilacı kullandığı halde yaşam kalitesinin kötüleşmesi ve hafızanın erimesi söz konusu. Yan etkileri de cabası; bilinç kaybı, beyin kanaması, beyin ödemi…

NEDEN BOLLUĞU

Alzheimer’ın nedenlerinden biri beynin bellek sepetinde oluşan plaklar. “Aducanumab” etkin maddesi, bağışıklık sistemine ait bir antikor. Nöronlar arasında iletimi kesen kötü protein birikimi plaklara bağlanarak doğrudan hedef alıyor. Yani ilk kez hastalığın kaynağındaki “beta-amiloyid” proteinine direkt müdahale eden bir ilaç bulunmuş oluyor.

Ancak Alzheimer’ın başka kaynakları var. Düşük eğitim düzeyinden tutun stres, depresyon, kafa travması, aile hikayesi – genetik, kronik alkol kullanımı, hipertansiyon, yüksek kolesterol, diyabet, sosyal kopukluk ve yalnızlığa varıncaya kadar birçok sebebi var.

Şu pandemi döneminde Kovid’in beyinde yol açabileceği arazlar da belki bu nedenlere dahil olacak. Nörologlar araştırmalarını sürdürüyor. İngiltere’deki bir çalışmada, Kovid-19’u yoğun bakımda geçiren hastalarda depresyon, demans, psikoz ve felç riskinin yüksek olduğu tespit edildi.

Yaşlılıkta tecrit ve yalnızlık Alzheimer’in nedenlerinden biri olduğuna göre pandemi kapanmalarının olumsuz etkisi de hesaba katılabilir. Amerikan Alzheimer Derneği, kapanmalar sırasında orta yaş ve üstü bireylerde fiziksel ve bilişsel faaliyetlerin azalmasını, beslenme bozukluğu ve alkol tüketimini demans açısından risk faktörü olarak değerlendiriyor.

DENEME YANILMA YÖNTEMİ

Herhangi bir ilaçtan Alzheimer’i iyileştirmesini beklemek fazla iyimserlik olur. “Aducanumab” hastalığı yavaşlatmayı vaat ediyor. İlk klinik deneyler etkin maddenin kötü proteini çözdüğünü gösteriyor. Ancak iki yıl önce ileri testlerde veriler beklendiği gibi çıkmayınca şirket süreci durduruyor. Klinik deneylerde elde edilen veriler revize edildikten sonra Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi FDA’e başvuruluyor ve Kasım 2020’de veto yiyor ilaç. Gerekçe, ilacın etkisine dair yeterli kanıt olmaması ve bazı hastalarda görülen yan etkiler.

Kısa süre sonra Biogen yeniden veriler sunuyor, klinik çalışmalara devam edeceği güvencesi vererek hafta başında FDA’den onayı alıyor. Yeterli kanıt olmadan kullanım onayı veren FDA, yeni deneylerle daha net deliller görmek istiyor.

Amerikan medyasındaki haberlere bakılırsa birçok hekim ve hastanın sabırsızla beklediği çare nihayet geldi çattı. Ancak tedavi yöntemine kuşkuyla bakanlar var. Bizzat FDA’in ilaç değerlendirme birimini yöneten Patricia Cavazzoni, ilacın yararı konusunda bir kesinlik olmadığını söylüyor. Ancak ilacın getirdiği avantajların olası risklere ağır bastığına karar vermişler. “Bu onay sayesinde hastalar, Alzheimer’le mücadelede yepyeni bir tedavi yöntemine kavuşmuş olacak” diyor Cavazzoni.

Her uzman Cavazzoni ile aynı fikirde değil. FDA’in 11 üyeli bağımsız danışma heyetinde yer alan iki uzman, uyarılarına rağmen ilaca onay verildiği için istifa etti. Mayo Kliniği nöroloji uzmanı Dr. David Knopman ve Dr. Joel Perlmutter, görüşleri dikkate alınmadığı gerekçesiyle sitemli açıklamalarla görevi bıraktılar.

Kullanım onayı bilim insanlarından eleştiri alıyor, fakat FDA’in Biogen’e gösterdiği bu olumlu yaklaşımın Alzheimer araştırmalarında ilaç endüstrisi için moral ve teşvik olacağı da söyleniyor. Bugüne kadar çaresi bulunamayan Alzheimer, dünya nüfusu yaşlandıkça daha büyük bir küresel sorun haline geliyor. Bugün 50 milyon insan Alzheimer ya da diğer demans türleriyle yaşıyor. BM’ye göre 2050’ye kadar tedavisi bulunamazsa sayı 152 milyonu bulacak. Üstelik Kovid-19 etkisiyle projeksiyonu revize etmek de gerekebilir.