737 MAX kazasında uçak mı, havayolları mı hatalı?

Son yaşanan Boeing 737 MAX uçak kazasında yazılım (software) problemi dikkat çekiyor. Dijital çağın yeni meselesi yazılımken, 1990’larda ise Airbus’ın A320 ailesinde sektöre tanıttığı o dönemin teknoloji ürünü olan ve kamuoyunun ‘joystick’ olarak isimlendirdiği ‘Side Stick’ problemi yaşanmıştı. Kazalar olmuştu. Teknolojik gelişmelerle birlikte pilotların uçuş melekelerinde de azalmalar oldu. Dolayısıyla teknolojik gelişim, yeniliklere adaptasyon ve uyum noktasında yeni model uçakları kullanan havayolları ve kokpit ekibi de ehemmiyet kazanıyor.

Yeni tasarım uçaklar, yeni teknolojilerle donatılmış bir şekilde sektörle tanıştığında başta adaptasyon olmak üzere ilk yolculu uçuşlarda uçuş güvenliğini sıkıntıya sokmayan çeşitli sorunlar yaşanıyor. Hâlihazırda dünyada yolcu uçağı üreten 2 büyük şirket öne çıkmaktadır; Boeing ve Airbus. Her iki şirketin tüm yeni modelleri çeşitli testlerden geçip, sertifikasyon sürecini tamamlayıp havayollarına teslim edildikten sonra bile ciddi sorunlarla uğraşmak zorunda kaldılar, kalıyorlar.

Bu sebeple yeni model uçakların ilk uçuş yaptığı havayolları önemlidir. Uçak üreticileri de ilk siparişi veren lansman havayollarını önemserler. Hem tanıtım açısından, hem de ortaya çıkacak sorunlarla doğru mücadele için ilk müşterinin tartışılmaz önemi vardır. Yeni model bir uçakta ortaya çıkabilecek problemlerin daha büyük sorun haline gelmeden çözülmesi, doğru tespitlerle sıkıntıların üretici şirkete geri bildirimi için ilk havayolu dikkat edilen bir husustur. Sektörle yeni tanışan, yeni model bir uçağın alt kategorilerde bir havayolu filosunda hizmete girmesi beraberinde bazı sorunları da getirebiliyor. Boeing 737 MAX kazalarında da böyle bir durum dikkat çekiyor.

Yaklaşık 2 yıl önce, Mayıs 2017’de Malezyalı Malendo Air’e ilk teslimat yapıldığından bu yana Amerikalı Boeing 737 MAX 2 önemli kaza yaşadı. Hâlbuki 2 yıl içinde teknik ve hizmet başta olmak üzere her açıdan ön planda olan birçok havayoluna yaklaşık 350 uçak teslimatı yapıldı. Tarihi bir rekorla kısa sürede 100’den fazla havayolu 5 bin civarında sipariş verdi. Ülkemizden Türk Hava Yolları, Sunexpress ve Corendon Airlines bu uçakların müşterisi. Ama kazalar Doğu’da daha alt sıralardaki iki şirkette yaşandı; Endonezyalı Lion Air ve Etiyopya Havayolları.

Şimdiye kadar ortaya çıkan kaza verilerine bakılırsa Boeing’in çözmesi hatta müdahale etmesi gereken problemler var. Fakat 737 MAX’i kullanan bazı havayollarıyla konuştuğumda Boeing’ten önemli bir uyarı yapılmadığını öğrendim. Havayolları da yeni teknolojiye uyum ile yazılım kaynaklı meseleler noktasında ve pilot eğitimlerinde ortaya çıkan bazı sorunlar dışında Boeing’e ciddi bir problem bildirimi yapmamışlar. Fakat yaşanan 2 kaza için üretici şirketin bir izahatı şart. Öte yandan aynı sorun diğer havayollarında kazaya dönüşmeden, kriz veya problemler yönetilebilmişken, bu iki havayolunda uçakların düşmesinin yani kazanın neden önlenememiş olması da sorgulanmalıdır.

Boeing yetkilileri yeni nesil 737 MAX’leri havayollarına tanıtırken, eski nesil 737’leri kullanan kokpit ekibinin kısa bir eğitimle bu modellere adapte olacağına, dolayısıyla ilave bir eğitim masrafı çıkmayacağına dikkat çekmişti. İki kaza bu konuda da bazı soru işaretlerini akıllara getiriyor.

Etiyopya Havayolları kazasının akabinde Boeing MAX uçaklarının uçuşları Etiyopya, Çin, Cayman Adaları, Endonezya, Arjantin, Singapur ve Avustralya’da yasaklandı. Boeing’ten uçuş güvenliğiyle ilgili henüz bir açıklama gelmeden bazı ülkeler ve havayolları tedbir amaçlı uçuşları durdururken, Batı’dan prestijli havayollarından ve ülkelerden böyle bir adım atılmadı. Konuya bu açıdan bakınca işin içine teknoloji ve ticaret savaşı ile ülkelerin hasımlık durumlarının da devreye girdiğini, bundan sonra da girebileceğinin işaretlerini görmek mümkün.

Öte yandan, Alman Lufthansa Havayolları da Boeing 737 MAX’in rakibi olan Airbus’ın A320neo (new engine option) modelini filosuna ilk dâhil eden havayolu şirketi olarak 3 yıl önce motorlarında ve yazılımında ciddi sorunlar yaşamıştı. Fakat Qatar Airways mevcut sorunları gördüğü için A320neo’nun lansman müşterisi olmasına rağmen uçakların teslimatını, motorlarındaki sorun giderilene kadar ertelemişti. Qatar Airways CEO’su Akbar Al Baker de o tarihlerde A320neo projesine güvendiklerini, ancak motorlarda birçok sorun olduğuna dikkat çekerek, uçakları bu haliyle teslim almayı reddettiklerini açıklamıştı.

Netice itibariyle Boeing 737 MAX’lerde sorun olduğu ortada, ama bu problemin kazaya karışan havayolları tarafından tespiti ve yönetiminde de sıkıntılar var.