Taşıt kullanmak neden hastalanmamıza neden oluyor? Hareket hastalığı nedir?
Gün içinde işe, okula ya da gezmek için dışarı çıktığımızda toplu taşıma kullanırız. Otobüs, uçak, vapur gibi toplu taşıma araçlarında bazı kişiler şiddetli bir şekilde ağrılarla karşı karşıya kalabiliyor. Peki, hareket ile beraber meydana gelen taşıt tutmasının nedenleri nelerdir?
Toplu taşıma araçlarında rahatsızlanıyorsanız, sebebi hareket hastalığı olabilir! Kişiden kişiye değişen bu durumun nasıl oluştuğuna ve nedenlerine birlikte bakalım.
HAREKET HASTALIĞI NEDİR?
Hareket hastalığı, gördüğünüz hareketin iç kulağınızın algıladığından farklı olması durumunda ortaya çıkar. Bu, baş dönmesine, mide bulantısına ve kusmaya neden olabilir. Arabada, trende, uçakta, teknede veya eğlence parkı yolculuğunda hareket hastalığına yakalanabilirsiniz. Hareket hastalığı seyahati tatsız hale getirebilir, ancak bunu önlemek ve tedavi etmek için stratejiler vardır.
TAŞIT TUTMASI BELİRTİLERİ NELER?
Hareket hastalığı (Taşıt tutması)nın en yaygın belirtileri ve semptomları şunlardır:
- Mide bulantısı ve kusma
- Soluk cilt
- Soğuk terlemeler
- Baş dönmesi
- Baş ağrısı
- Artan tükürük salgısı
- Tükenmişlik
HAREKET HASTALIĞININ NEDENLERİ NELERDİR?
Temelde hareket beyin tarafından algılanırken üç farklı sinirsel yol kullanılır;
- İç kulaktan gelen uyarılar,
- Gözlerden gönderilen uyarılar,
Vücut derin dokularından "proprioseptör" adı ile bilinen yapılardan gelen uyarılar
Bilinçli olarak hareket edildiğinde (yürüme eylemi gibi) bu üç sinirsel yol ile beyine mesajlar gitmeye başlar. Tam aksine bilinçli olarak hareket edilmediği zaman (araç içinde yolculuk gibi) beyin bu üç yoldan gelen mesajları koordine etmez ve bu nedenle bazen bu yollar arasında “anlaşmazlık” ortaya çıkar. Daha açık anlatmak gerekirse; araç içinde giderken gözler bir hareket fark eder fakat iç kulak bu hareketi vücudumuz yapmadığı için onaylamaz. Bu anlaşmazlık durumunu ise taşıt tutması şeklinde adlandırılır. Taşıt tutmasında mide bulantısı, baş dönmesine gözlenebilir.
ÜÇ FARKLI SİNİRSEL YOL ARASINDA ANLAŞMAZLIK
Hareket hastalığının neden ortaya çıktığı tam net değildir. 3 farklı sinirsel yol arasında yaşanan anlaşmazlık bir varsayımdır. İç kulağın hareketi tespit eden yapıları olmaksızın hareket hastalığının oluşmayacağı, dolayısıyla hareket hastalığının sebebinin iç kulak kaynaklı olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca gözlerden gelen mesajların çok da etkin olmadığı varsayılmaktadır, çünkü görme engelli insanlarda da hareket hastalığı ortaya çıkabilmektedir.
Beyine ulaşan mesajların arasındaki anlaşmazlık durumunun bazı nörotransmitterlere (beyinde ve sinir sisteminde iletimi kolaylaştıran kimyasal maddeler) bağlı olduğu öngörülmektedir. Bu nedenle hareket hastalığını tedavi etmek üzere tasarlanan ilaçlar nörotransmitterlere etki ederek tedaviye yardımcı olmaktadırlar.
HAREKET HASTALIĞI ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
1. TAŞIT TUTMASI
Beyin hareketi algılarken 3 farklı sinyali kullanmaktadır. İç kulak, gözler ve ayak, deri, kalça, eklem ve kas duyu reseptörlerinden gelen hareketler beyne aktarılırken bunların arasındaki uyumsuzluk sonucu ortaya çıkan durum ise hareket hastalığıdır.
2. AKATİZİ
Sürekli hareket etme hastalığı tıp dilinde akatizi olarak adlandırılmaktadır. Yunanca bir sözcük olan akatizi yerinde duramamak, oturamamak anlamına gelmektedir. İçsel bir huzursuzluk duygusunun yaşandığı bu rahatsızlığı yaşayan kişi kimi zaman kendi bedeninden dışarıya çıkmak istemektedir. Akatizi bipolar bozukluk ve şizofreni rahatsızlıklarında kullanılan ilaçların yan etkisidir. Bu ilaçların etkisi bazen ilacı alır almaz başlamakta ve 6 aydan kısa sürer bazen de ilacı aldıktan çok uzun bir süre sonra kendini göstermektedir. Bu süreç akatizi hastalığının evrelerini de belirler. Kronik akatizi yaşayanlar 6 aydan daha uzun süre sürekli hareket etme isteği ile yaşarlar.
3. HİPOAKTİVİTE
Hiperakvitite genellikle bilinen bir kavramdır. Özellikle çocuklarda görülen yerinde duramamak, sürekli hareket etmek gibi davranışların tam tersi ise hipoaktivitedir. Yavaş hareket etme hastalığı olarak da bilinen bu hastalık aşırı ağır hareket etmek, uyuşukluk ve fazla sakinlik olarak tanımlanabilmektedir. Dikkat eksikliğinde de karşılaşılan hipoaktivite, kişinin tepki verme yeteneğini etkileyen bir durumdur. Bir düşünceyi algılamak ve onu harekete dönüştürme noktasındaki bağlantının zayıfladığı veya kesildiği hipoaktivite, beynin ön loblarında oluşan genetik bir rahatsızlık olarak düşünülmektedir. Ancak gebelik ve doğum sırasında yaşanan bazı riskler de bu hastalığa neden olabilmektedir. Sosyal yaşamda problemler yaşayan kişilerin toplumdan dışlanması ile karşı karşıya kaldığı hipoaktivitede depresyon da beraberinde gelebilmektedir.
YOLCULUK SIRASINDA TAŞIT TUTMASI YAŞAYAN KİŞİLERE ÖNERİLER
Yolculuk sırasında taşıt tutması yaşayan kişilerin kendini daha iyi hissetmesi için yapabileceği bazı pozisyonlar bulunmaktadır.
- Arabada giderken ön koltukta oturmak ve dışarıyı izlemek
- Uçakta pencere kenarına ve kanat üstüne oturup uçak içine değil dışarıya bakmak
- Yolcukları gündüz yapmak
- Seyahat boyunca herhangi bir şey okumamak
- Metro, otobüs gibi araçlarda yola ters koltuklarda oturmamak
- Otobüslerde tekerlek üstüne gelen koltukları tercih etmemek
- Gemide güvertenin orta bölümlerinde bulunmak ve ufuk çizgisine bakmak
- Ağır kokulara maruz kalmamak ve araçlarda temiz hava almak için camları açmak
HAREKET HASTALIĞI (TAŞIT TUTMASI) TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?
Hareket hastalığının kesin bir tedavisi yoktur. Ancak seyahat sırasında alınabilecek önlemler ve bazı ilaçlar yarar sağlayabilmektedir. Kullanılan ilaçlar arasında; antihistaminikler ilk sırada yer almaktadır. Bu ilaçlarla bulantı, kusma, baş dönmesi engellenebilmektedir. Ülkemizde yaygın olmamakla beraber cilde yapıştırılabilen skopolamin etken maddeli antikolinerjik ilaçlar da bu şikayetleri gidermede yarar sağlayabilmektedir.
UYARI: İlaç kullanmadan önce mutlaka uzman bir hekime danışın.
