En şanssız havayolları!

Havacılık sektörü 2024’e büyük umutlarla girmişti, ama ilginç olayları daha yılın ilk günü yaşamaya başladı. Havacılığın dinamikleri her ne kadar güçlü olsa da bazı yaşanan olumsuzluklar sektörün yükselmesinde engel olarak karşımıza çıkmaya başladı. Bu hafta 2024’ün geçen günlerine bir göz atmak istiyorum. Yılın ilk gününden bu yana yaşanan olumsuz havacılık olaylarına dikkat çekeceğim. Olumsuz olaylara rağmen havayolları, havacılık sektörü bu yılı iyi geçirecek görünüyor. Şayet beklenmedik bir gelişme olmaz ise…

Ben sizlere 2024’e girdiğimizden beri bazı havayollarının yaşadıkları talihsizlikleri anlatmak istiyorum. En şanssızlar arasında Japan Airlines’ın zirvede olduğunu düşündüğüm listede sizlerin de haberlerde şahit olduğunuz önemli hadiseleri yaşandı. Ayrıca Türk Hava Yolları gibi birçok şirket de Airbus A321neo modellerini motor sorunu sebebiyle yere indirdi. THY filosundaki Airbus A321neo uçaklarının yaklaşık 23 adedi Pratt&Whitney'in PW1100G GTF motorları sebebiyle yerde yatıyor. Eylül de bu sayı 30 bulacak gibi. Dünya genelinde ise aynı motorlardaki sorun sebebiyle çeşitli havayolları filosundaki 300 civarında uçak benzer sorunu yaşıyor. Genel anlamda sektörün böyle de bir motor şansızlığı var. Buyurun şimdi şansız havayollarını inceleyelim;

Japan Airlines kötü başladı

Japan Airlines (JAL) 2024’e daha girerken bir A350 uçağı Tokyo Haneda Havalimanı pistinde bir Japon sahil güvenlik uçağıyla çarpışmış ve alevler içinde kalmıştı. Küçük güvenlik uçaktaki beş kişi ölmüş ancak JAL uçağındaki 379 kişinin tamamı sorunsuz tahliye edilmişti. Bu 2024’ün en kötü başlangıcı olmuştu. Sonra havayolunun bir başka uçağına Miyazaki'den Tokyo Haneda'ya sefer gerçekleştirirken tırmanmaya geçtiğinde yıldırım isabet etmişti. Uçağın tırmanış halindeyken iki yıldırım çarptı ve daha sonra uçakta yanık kokusu fark edildi. Mürettebat uçağı Osaka'nın Kansai Havalimanı'na yönlendirmek zorunda kaldı. Geçtiğimiz hafta içi son olarak havayolunun uçağı türbülansa girince 4 kabin memuru yaralandı. Kabin ekibinden birinin ise kaval kemiği kırıldı.

Alaska Airlines’ın kapı tapası

Japan Airlines’tan sonra 2024’ün en şanssız havayolu Alaska Airlines oldu. ABD’de Alaska Havayolları’na ait bir uçak 6 Ocak Cuma günü gündemi sarsan bir hadiseye neden oldu. Uçak havadayken basıncın düşmesi sonucu acil çıkış kapısı ve penceresinin patlamasının ardından Portland Uluslararası Havalimanı’na acil iniş yaptı. Olay uçağın kapı tapasının kopması sonrası gerçekleşti. İhtiyaç halinde kapı olarak kullanılmak üzere tasarlanan bölüme konan tapanın kopması sektörde ve Boeing cephesinde çok konuşuldu. Alaska Airlines’ın California’ya gitmekte olan 1282 sefer sayılı uçağı havalandıktan kısa süre sonra basınç kaybı yaşadı ve 171 yolcu ve 6 mürettebatla Portland’a acil iniş yaptı. Kapı tapasının kopması sonrası bu uçak modelleri yere indirildi. Havayolunun aynı model uçakları yerde yatara operasyonel sıkıntıya sebep oldu. Hafta içinde de Boeing bu yüzden çeşitli havayollarına 160 milyon dolar tazminat ödemek zorunda kaldı.

United Airlines’ın hisseleri etkilendi

Başı dertten ve şansızlıktan kurtulmayan bir başka havayolu ise United Airlines. Başına gelen ufak tefek işlerle şanssızlık yaşıyor. United son iki hafta içinde birçok güvenlik olayı yaşadı. 15 Mart’ta Oregon’a inen United uçağında bir dış panelin eksik bulunması, FAA’nın soruşturmasına yol açmıştı. ABD’li havayolu şirketi United Airlines’ın hisseleri, ABD Federal Havacılık İdaresi’nin (FAA) şirket üzerindeki gözetimini artırmasının ardından yüzde 3,4 geriledi. Sonrasında havayolunun Boeing 787-10 Dreamliner uçağının şiddetli türbülansa girmesi sonucu 22 yolcu yaralandı.

Air Astana motor sorunu

Kazakistan’ın ödüllü havayolu Air Astana çok önemli yatırımlar yaptı ve halka açıldı. Şirket 2024’te istediği rakamların üzerine çıkmışken motor sorunu ön plana çıktı. Orta Asya’da her açıdan gelişme sağlayarak gelirlerini üst seviyeye çeken şirket olumlu gelişmelere rağmen şansızlıklarla boğuşur hale geldi. En son alt markası FlyArystan’ı hizmete sokmasına rağmen şirket motor sorunlarıyla boğuşuyor. Orta Asya’daki en büyük taşıyıcılardan biri olan Air Astana bu yıl 32 uçağını motor sebebiyle yere indirdi. Pratt&Whitney'in PW1100G GTF motor sorunu sadece Air Astana’nın, THY’nin değil, dünyadaki birçok havayolunun başını ağrıtıyor.

Ryanair Boeing darbesi

Dublin merkezli düşük maliyetli havayolu şirketi, 5 Ocak'ta Alaska Airlines'a ait MAX 9 uçağının havada acil çıkış kapı tapasının patlamasından bu yana sorun yaşamaya devam ediyor. Çünkü Boeing’in 737 MAX üretimini arttırması yasaklanarak, düzenleyici bir denetime tabi tutulması Boeing'de krizi derinleştirdi. Bu yüzden Avrupa'da operasyonları aksayan ilk havayolu şirketi oldu. Ryanair, 57 adet Boeing 737 MAX uçağı teslim alması gerektiğini, ancak bir hafta önce Boeing'in Haziran ayı sonuna kadar yaklaşık 50 uçak teslim alabileceğini söylemesi üzerine sorunlar başladı. Havayolunun salgın sonrası özellikle Avrupa hava trafiğini domine etmesi Boeing’e verdiği uçak modellerindeki sıkıntı nedeniyle düşüşe geçti. Bu sıkıntı havayolunun bu yıl 205 milyon yolcuya karşılık sadece 200 milyon yolcu taşıyabileceği anlamına geliyor.

KM Malta Airlines’da çiş sorunu

İlginç ve esprili bir şanssızlık hadisesi de var. Havayollarının ilk uçuşlarında hep olumlu hadiseler söz konusu olur ancak bu sefer tam tersi oldu. Malta'nın yeni havayolu şirketi KM Malta Airlines, ilk uçuşunu gerçekleştirerek resmi olarak operasyonlarına başladı. Böylece 50 yıl boyunca faaliyet gösteren Air Malta dönemi resmen sona ermiş oldu. Ancak ilk uçuşta ilginç bir durum yaşandı. KM Malta Airlines'ın ilk uçuşunda Andreas Heinze isimli 49 yaşındaki bir Alman yolcu uçağın koridoruna işedi. Yolcuya 3 ay ertelenmiş hapis cezası verildi. KM Malta Airlines'ın, Berlin-Malta arasında icra edilen ilk uçuşunda alkollü yolcu kabin ekiplerinin uyarılarını dinlemedi. Andreas Heinze isimli yolcu kemer takması gereken durumda tuvalete gitmek istedi. Kabin ekipleri onu bu izni vermeyince yolcu uçağın koridoruna çişini yaptı.

Bütçe açığı Almanya’da da önemli mesele. Alınan önlemlerden birisi ise yurtdışına uçan yolcuların uçak biletleri üzerinden alınan vergi oranlarını artırılması. Bu konu iki açıdan bizi de ilgilendiriyor. Birincisi; Türkiye’ye en fazla turisti Almanya gönderiyor. İkincisi; Yaklaşık 3,5 milyon Türk Almanya’da yaşıyor. Kısacası Almanya’dan Türkiye’ye uçacak her yer yolcu bu zamlı tarifeden etkilenecek. Daha önemlisi turizm organizasyonu yapan şirketler de aylar önce tur paketlerini uçak biletlerine getirilen zamsız fiyatlardan sattıkları için maddi olarak sorun yaşayacaklar. Türkler de memleketlerine yolculuklarını daha pahalı yapacaklar. Farkta hem zamma ve hem de yapılma şekline tepkiler var.

Almanya’nın 1 Mayıs’ta tüm yurtdışı uçuşlara uygulamaya başlayacağı zamlı uçak bileti vergi tarifesine tepkilerin bir kısmı normal tarifeden değerlendirilebilir. Ama turizm sektörünün tepkisi çok yerinde. Zamla ilgili yasal düzenlemeyi 27 Mart 2024’te yapıp, uygulamaya 1 Mayıs’ta geçilmesine Türkiye’de alışığız. Bazen bir gün önce zam yapıp ertesi gün uygulanmaya de geçildiği için Türkiye’ye bir aylık zaman lüks bile sayılabilir. Mesela Ramazan ve Kurban bayram tatillerinin 9-10 günlük uzun tatillere dönüştürülmesine bir hafta kala karar verilmesine de alışkınız. Ani verilen kararların her taraf için bir maliyeti olduğunu bizim gibi coğrafyalarda kamu maalesef dikkate almıyor. İşin ilginç yanı Almanya’da uçak biletlerindeki vergilere ani sayılabilecek bir karar sonrası getirdiği zamla Türkiye’ye benzedi. Artık bu tarz konularda Almanya’yı de örnek gösteremeyeceğiz. Bir de iç haç uçuşlarına serbest piyasaya ekonomisi mantığını, rekabeti alt üst edecek “Tavan Fiyat” uygulaması getirirlerse tamamdır.

Almanya'nın uyguladığı zamlı tarife bilet vergisinde bir adalet anlayışı olduğuna dikkat çekeyim. Çünkü birçok ülkede ve biz de yurtdışına çıkan herkesten aynı oranda yolcu bileti başına vergi alınırken Almanya ise uçuş mesafelerine göre 3 kategoride uygulama yapıyor. Almanya’nın yurtdışına çıkanlardan aldığı bu vergi Türkiye’de özel şirketler tarafından işletilen havalimanlarında iç hat yolcularından da alınıyor. Uçak biletlerinden uçulan yere göre 12,48 euro ile 56,91 euro arasında bilet başına vergi alınıyordu. Zamlı tarifeyle Almanya’dan Türkiye’ye uçacak olanlar bileti başına vergi olarak 15,53 euro kesilecek. Daha önce 12,48 euro kesiliyordu. Türkiye’den Almanya’ya uçanlar ise uçtuğu havalimanına göre farklı vergiler ödüyor. İstanbul Havalimanı’nda Almanya veya herhangi bir yurtdışı uçuşu için bilet başına 20 euro ödeniyor.

Almanya'da bilet vergisi, adil bir yaklaşımla yurtdışına uçulan mesafeye göre üç farklı kategoride uygulanıyor. Türkiye, AB ülkeleri, Rusya ve Cezayir ile birlikte en düşük vergili sınıfta yer alıyor. Bilet vergi bedeli. 15,53 euro. İkinci kategoride yer alan 6 bin km’ye kadar mesafesi olan Afrika ve Asya ülkelerinin bilet vergisi 39,34 euro. Üçüncü kategoride yer alan Çin ve ABD gibi daha uzak mesafedeki ülkelere yapılan uçuşların bilet vergisi ise 70,83 euro olacak.

Havalimanlarının özel şirketler tarafından işletilmeye başlanmasından sonra yolcu biletlerinden alınan vergi ücretleri çeşitli ülkelere yayılmaya başladı. Almanya gibi bazı ülkeler bu vergileri bütçe açığında kullanırken, Türkiye’de ise havalimanlarının finansmanında kullanılıyor. Özel şirketlere gelir olarak bu vergiler tahsis ediliyor. Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği – IATA, her sene yaptığı genel kurullarında bu uygulamaların küresel seyahatlere, havayollarına ve toplamda dünyanın gelişmesine çok zarar verdiğine dikkat çekiyor. Çünkü bu vergiler de bir sınır söz konusu değil. Birçok havalimanı, yolcuya bileti satan, uçuran, tüm sorumlulukların üstlenen havayollarından daha fazla geliri çaba sarf etmeden kazandığı için tartışmalara sebep oluyor.

Hali hazırda Avrupa Birliği (AB) üyesi 27 ülkenin sadece 9'unda yolcu biletlerine vergi uygulanıyor. 2011 yılında Angela Merkel’in döneminde yürürlüğe sokulan uçak bileti vergisine Almanya ise en yüksek tarifeyi uygulayan ülkelerden birisi. Daha kötüsü ise Almanya’nın bu konuda örnek alınan bir ülke olarak dikkat çekiyor olması.

Yukarıda turizmcilerin tur paketlerini aylar önce sattıkları için gelen zamlı vergilerin tartışmalara sebep olduğun vurgulamıştım. Lufthansa ise erken alınan biletlerden vergi zammını şirketin karşılayacağını duyurmuş. Tüm havayolları özellikle low cost/düşük maliyetli havayolları için durum farklı. Yani zamla gelen fark yolcudan talep edenler de var. Böylece tartışmalar ayyuka çıkabilir. Ama Türkiye’ye benzemenin de bir bedeli olmalı, değil mi? Almanya şimdiye kadar bizi kıskanıyordu, artık bize benzemeye karar vermiş. Önemli bir gelişme...