Uçak kazaları azalıyor!

Havacılık sektöründe yaşam kaybına sebep olan kazalar başta olmak üzere son 10 yılda her türden rapor edilen hadiseler ciddi anlamda düşüş söz konusu. Bir yıl geriye 2023’e gittiğimizde uçaklarda ölümcül kaza veya maddi kayıp (uçak) yaşanmadı. Bu gelişme bir milyon uçuşta 0,03 oranında rekor bir düşük ölüm riskine işaret ediyor.

Yolcu ve iş jetleri yani ticari havacılık sektörünün 2014’ten itibaren yani yaklaşık 10 yılda olağan üstü güvenli hale geldiğini 2023 rakamları gösteriyor. Toplam 30 kaza yaşanmış ve bu sayı önceki yıllara göre bir düşüş anlamına geliyor. Üstelik bu kazaların yüzde 77’si yolcu uçuşlarda meydana gelmiş.

Henüz 2024’ü bitirmedik, ama bu seneye de kazaların anlamında çok kötü bir giriş yaptık. Ancak 2022’deki 42 kaza dikkate alındığında 2023’teki toplam 30 kazanın bir iyileşmeye işaret ettiği söylenebilir. Öyle sanıyorum 2025’te uçak kazaları anlamında 2024’ten daha iyi olacaktır. 2022’deki bir milyon uçuş başına düşen kaza oranı 1,30’dan 2023’te 0,80’e düşmüştü. Yani her 880.293 uçuşta ortalama bir kaza yaşanmıştı. Bu sebeple yıl bitince 2024 verileriyle birlikte bir değerlendirme yapmak gerekecek.

Bir yandan hava trafiği artıyor, endüstri büyüyor, ama öte taraftan kazaların giderek azalıyor olması tüm ulaşım sektörlerine göre daha güvenli olan havayolunu daha da çekici hale getiriyor. Zira havacılık sektöründe her hadise sonrası kurallar yeniden yazılıyor ve küresel ölçekte ciddi önlemler alınıyor.

Havacılık sektörü son on yılda genel güvenlik performansını yüzde 61 oranında iyileştirdiği IATA’nın verilerinde yer alıyor. 2023’te bir milyon uçuş başına düşen 0,80 kaza oranına ile 2014'teki 2,06 oran kıyaslandığın tablo net bir şekilde ortaya çıkıyor.

Evet, günümüzde havayolu en popüler ve en güvenli ulaşım aracı. Bununla birlikte pek çok kişi yılda kaç yolcu uçağının düştüğünü merak ediyor. Hava trafiğinin büyük hacmi ve bir kazanın potansiyel sonuçları göz önüne alındığında, havacılık endüstrisinin riskleri en aza indirmek için sıkı güvenlik protokolleri uyguladığı görülecektir. Zaten kaza oranlarının her yıl aşağı gelmesinin bir sebebi de bu detaylar.

Havacılıkta mevcut yüksek emniyet standartlarına doğru yolculuk, uzun ve karmaşık olmuştur. Havacılık tarihinin erken dönemleri, genellikle ilkel teknoloji ve kapsamlı düzenlemelerin eksikliği nedeniyle sık sık yaşanan kazalarla gölgelenmiştir. Ancak sektör büyüdükçe emniyete verilen önem de artmıştır. Havacılık güvenliğindeki önemli dönüm noktaları arasında 1950'lerde radarın kullanılmaya başlanması, uçak tasarımındaki ilerlemeler ve Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) gibi uluslararası düzenleyicilerin kurulması yer almaktadır.

Havacılık kazalarına ilişkin güvenilir veriler çeşitli kuruluşlar tarafından toplanmakta ve yayınlanmaktadır. ICAO, ABD’nin Federal Havacılık İdaresi (FAA) ve Havacılık Güvenliği Ağı (ASN) küresel havacılık güvenliği istatistiklerinin önde gelen kaynaklarından bazılarıdır. Bu kuruluşlar, havacılık güvenliğinin kapsamlı bir görünümünü sağlamak için kazalar dahil olmak üzere çeşitli olaylardan elde edilen verileri derlemektedir.

Rakamları bir perspektife oturtmak gerekirse, küresel havacılık endüstrisi günde yaklaşık 100.000 uçuş gerçekleştirmekte ve bu da yılda 36 milyondan fazla uçuşa tekabül etmektedir. Bunların arasında kaza olarak tanıma giren hadise sayısı inanılmaz derecede azdır. Ortalama olarak, yılda 50'den az ticari havacılık kazası meydana geliyor ve çok azı ölümle sonuçlanıyor. Geçmiş dönemlere ise kaza sayısı oldukça fazladır. Mesela 1970’lerde yılda 100’ün üzerinde ölümcül uçak kazası yaşanıyordu.

Uçak kazalarının sebepleri nelerdir?

Uçak kazalarına katkıda bulunan en önemli faktörlerden biri pilot hatasıdır. Modern uçaklarda mevcut olan ileri teknolojiye rağmen, insan unsuru havacılık emniyetinin kritik bir bileşeni olmaya devam etmektedir. Kalkış veya iniş sırasında yanlış karar verme, prosedürlere uymama veya hava trafik kontrolü ile yetersiz iletişim gibi pilot hataları kazalara yol açabiliyor.

İnsan hatasından daha az olmakla birlikte, mekanik arızalar da kazalara neden olabiliyor. Bunlar arasında motor arızaları, yapısal arızalar veya uçağın kontrol sistemleriyle ilgili sorunları saymak mümkün. Düzenli bakım ve titiz denetimler bu tür olayların önlenmesinde çok önemlidir. Gününüzün son teknoloji ürünü uçaklarda mekanik arızalar meydana gelse dahi çoklu yedekleme sistemleri çok yüksek oranda kaza oluşumlarının engelliyor.

Şiddetli türbülans, fırtına veya buzlanma gibi olumsuz hava koşulları pilotlar için önemli zorluklar oluşturabilir. Modern uçaklar çeşitli hava koşullarına dayanacak şekilde tasarlanmış olsa bile hava durumundaki beklenmedik değişiklikler yine de kazalara yol açabiliyor. Bununla birlikte günümüzde gelişmiş hava durumu tahminleri ve pilotlar ile yer kontrolü arasındaki gerçek zamanlı veri paylaşımı, hava koşullarına bağlı kazalardaki riskleri önemli ölçüde azaltmıştır.

Hava trafik kontrolleri (HTC), gökyüzünde emniyetli uçuşun sağlanmasında çok önemli bir rol oynamaktadır. HTC, hava trafiğinin akışını yönetmek, uçakların birbirlerinden güvenli mesafeleri korumalarını sağlamak ve pilotlara kritik bilgiler sağlamaktan sorumludur. Ancak, iletişimsizlik, eski teknoloji veya insan hatası gibi sorunlar kazalara sebep olabiliyor.

Airbus A350 Japonya’da piste çarpıştı

Henüz bu yılı bitirmedik. Dilerim son bir ayda da önemli bir kaza veya hadise yaşamayız. Ancak havacılık sektörü 2024’e kâbus gibi başlangıç yaptığını hatırlatmak isterim. 2024 ilk günlerinde Haneda Havalimanı’nda Japan Airlines’ın 516 sefer sayılı uçuşunda havayolunun A350 model uçağı, Japonya Sahil Güvenliği'ne ait De Havilland Canada Dash 8’le apronda çarpıştı. Ateş topuna dönen uçaktan yolculardan hiçbirinin burnu kanamadan kurtarıldı.

Boeing 737 MAX’in kapı tapası patladı

Ocak ayındaki ikinci korkutucu kaza Portland Uluslararası Havalimanından kalkan B737 MAX 9 tipi 1282 sefer sayılı Alaska Havayolları uçağı, kullanılmayan bir çıkış kapısını kapatan tapanın patlamasıyla kontrolsüz dekompresyon yaşadı. Bu üzücü olaya rağmen, uçak 177 yolcu ve mürettebatın tamamının hayatta kalmasıyla Portland'a güvenli bir dönüş yaptı. Neyse ki, patlayan kapı tapasının yanında kimse oturmuyordu ve uçakta sadece üç yaralı rapor edildi.

Fokker 50 Afrika’da düştü

Jetways Havayollarına ait bir Fokker 50, Mogadişu'dan Somali'nin Ceel Barde kentine yaptığı insani yardım uçuşu sırasında düştü. Uçak varış noktasına ulaştığında pistten çıkarak bir eve çarpmış ve içindeki dört kişiden birinin hayatını kaybetmesine neden olmuştu.

Embraer 195 ışıklara çarptı

Bu yılın şubat ayında ise Air Serbia filosunda uçan Embraer 195 tipi uçakl, 324 sefer sayılı uçuşunu yaparken Belgrad Nikola Tesla Havalimanı'ndan kalkış sırasında iniş ışıklarına çarptı. Uçak, gövdesinde büyük bir delik olmasına rağmen aynı havaalanına acil iniş yapmadan önce bir saat daha uçmaya devam etti. Uçaktaki 111 yolcunun hiçbirisi yara dahi almadı.

De Havilland ile Cessna çarpıştı

Mart ise Nairobi hava sahasında, De Havilland Canada Dash 8 tipi Safarilink Aviation Flight 53, bir Cessna 172 ile çarpıştı. Çarpışma sonucunda Cessna 172 düşerek her iki yolcunun da ölümüne neden olurken, Dash 8 güvenli bir şekilde inmeyi başarmıştı.

Mart ayındaki ikinci hadise ise Sidney'den Auckland'a giden B787-9 tipi LATAM Havayolları'na ait 800 sefer sayılı uçuşta yaşandı. 50 yolcunun yaralanmasına neden olan bir uçak içi arıza meydana geldi. Olaya rağmen, uçuş Auckland Havalimanı'na güvenli bir şekilde sonlandı.

Juba Havalimanı'ndan kargo uçuşu yapan bir Safe Air Company B727-200, Güney Sudan'daki Malakal Havalimanı'na inmeye çalışırken pistten çıktı ve bir MD-82 ile çarpıştı. Bu kazada da sadece bir kişi hafif yaralandı.

Singapur uçağında ölümlü türbülans

Bu yılın nisan ayında kayıtlara geçen önemli kaza olmadı, ancak mayısta türbülanslar arttı Singapur Havayolları'nın Londra-Heathrow'dan Singapur'a 229 kişi taşıyan 321 sefer sayılı uçuşu sırasında Boeing 777-300ER şiddetli türbülansla karşılaştı ve bir yolcunun ölümüne, 30 yolcunun da yaralanmasına neden oldu. Uçak Bangkok'a acil iniş yaptı.

Bombardier ve Sukhoi uçakları düştü

Haziran ayında da önemli hadise yok. Fakat temmuz ayında ölümcül kazalar yaşandı. Sukhoi Superjet 100 tipi 9608 sefer sayılı Gazpromavia uçağı Lukhovitsy-Moskova seferini yaparken Moskova yakınlarında acil iniş girişimi sırasında düştü. Trajik bir şekilde üç mürettebat da kazada hayatını kaybetti.

Saurya Havayolları'na ait bir Bombardier CRJ-200ER uçağı Katmandu Tribhuvan Havalimanı'ndan Pokhara Havalimanı'na doğru yola çıktıktan kısa bir süre sonra düşmüş ve uçaktaki 19 kişiden 18'inin ölümüne neden olmuştu.

Geçmişteki havacılık kazaları verilerine bakıldığında ve kazanın gerçekleştiği uçuş aşamasına odaklanıldığında bir gerçek ortaya çıkıyor. İniş ve kalkışların herhangi bir uçak için uçuşun en karmaşık aşamaları olduğu kazalardan anlaşılıyor. 1983- 2019 dönemini kapsayan tüm havacılık kazalarının neredeyse yarısı ya iniş ya da kalkış esnasında sırasında meydana gelmiş.

1983-2019 arasında yaşanan uçak kazalarının evreleri ve sayıları:

-İniş esnasındaki kazalar: 20.330

-Kalkışta yaşanan kazalar: 16.061

-Seyir durumundaki kazalar: 11.034

-Manevra esnasındaki kazalar: 10.275

-Havalimanına yaklaşırken olan kazalar: 8.077

-Havalimanında taksi esnası kazaları: 2.438

-Uçakların tırmanma durumundaki kazaları: 2.351

-Alçalma esnasında yaşanan kazalar: 2.289

-Sebebi bilinmeyen kazalar: 768

-Ve diğer kazalar: 167