94 yıldır işi finanse ediyor

“Siyasal, askerî zaferler ne kadar büyük olursa olsunlar, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazlarsa meydana gelen zaferler devamlı olamaz, az zamanda söner.”

İşte Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhuriyetin temellerinin atıldığı 1923 yılındaki bu sözleri aslında 1 yıl sonra faaliyete geçecek olan Türkiye İş Bankası’nın da adeta kuruluş felsefesiydi. 26 Ağustos 1924’te 1 milyon TL sermaye ile kurulan banka bugün 45 milyar liralık özkaynağıyla Türkiye’nin en büyük finans kuruluşlarından biri haline geldi. Bin 300'ün üzerindeşubeyle Türkiye’nin tüm şehirlerinde faaliyet gösteren banka 94 yıl önce bugün ilk Genel Müdürü Celal Bayar'ın liderliğinde2 şube ve 37 personel ile hizmete başlamıştı. Bugün 25 bin çalışan ile faaliyet gösteren İş Bankası, Türkiye dışında 13 ülkede faaliyet gösteren toplam aktifleri 398 milyar TL’yi geçmiş bir Cumhuriyet çınarı.

Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk, dönemin İş Bankası Genel Müdürü Celal Bayar ile İş Bankası Yenicami Şubesi’nde incelemelerde bulunurken bir görüntü.

MİLLİ BANKACILIK GELİŞTİRİLMELİYDİ

Özel bankalar arasında aktif büyüklük ve mevduat tutarı açısından ilk sırada olan banka, krediler yoluyla ekonomiye sağladığı katkıya bakıldığında da yine sektörünün lideri. Bu yılın ilk yarısı itibariyle 355 milyar TL kaynak kullandıran İş Bankası peki hangi şartlarda kuruldu? İşi finanse etmek üzerine kurulan banka adını nasıl aldı?

Kurtuluş Savaşı sona ermiş, Cumhuriyet ilan edilmişti. Artık Türkiye’yi ekonomik sorunlar bekliyordu. Bu dönemde tasarrufu teşvik ederek toplanacak fonlarla bütün ekonomik faaliyet kollarını finanse edebilecek, gerektiğinde çeşitli alanlarda sanayileşme hareketinin başlatılmasına kendi kaynaklarıyla katılabilecek milli bankacılık sisteminin oluşturulması ihtiyacı derin bir şekilde hissediliyordu. İş Dergisi’nin Kasım 1988’de yayınlanan 265’inci sayısında Atatürk'ün baldızı Vecihe Hanım, bir banka kurulması fikrinin nasıl doğduğunu şöyle aktarıyor:

‘BAKİR SAHALARDA İŞ YAPACAKSINIZ’

“Atatürk İzmir'deki evimizin selamlık kısmında özel odasında çalışırdı. Bakanlarla Atatürk sık sık çalışma odasında görüşürdü. Celal (Bayar) Bey de sık çağırdığı bakanlarındandı. Gene böyle bir gün, Celal Bey önce Atatürk ile, onun çalışma odasında görüştü, sonra da bizim yanımıza geldi. Biz, Latife ablam, ben ve babam selamlık bölümünde oturuyorduk. Bu sözünü ettiğim bina şimdi Özel Türk Koleji olarak faaliyette bulunmaktadır... Evet, bu binada babam ile Celal Bey arasında Atatürk'ün 250 bin lirasının nasıl değerlendirilmesi gerektiği üzerinde konuşuldu. Babam ihracat ve ithalatın yabancılar tarafından yapıldığını hatırlatarak bu işleri yapacak bir Türk şirketinin kurdurulmasını önerdi. Celal Bey de bankacılık işlerinin de yabancılar elinde olduğunu hatırlatarak, bir banka kurulmasının yararlı olacağını söyledi. Sonunda da görüş birliğine vardılar. Bugün gibi aklımda, güzel bir akşamüstü idi. Daha sonra Atatürk de çalışma odasından çıkıp yanımıza geldi."

BANKA ADINI NEREDEN ALDI?

Türkiye'nin ilk milli bankasının isim babasının kim olduğu konusunda ise İş Dergisi, 240 ve 334’üncü sayılarında iki farklı öyküye yer vermişti. Bunlardan ilki Celal Bayar'a ait: “Hasan Saka Maliye vekili idi. Bu ismi onlar buldu. Onlar İş Bankası dediler. Yani İş Bankası ismi benim değil.”

Diğerini ise tarihçi Cemal Kutay yine Celal Bayar'ın ağzından Hasan Saka'nın şöyle dediğini aktarıyor:

“Nitekim ertesi günü Çankaya'da kayınpederi Muammer Bey'in yanında Celal Bey'e bir isim üzerinde arzusunu soruyor ve cevap beklemeden şöyle diyor: “Siz bu kurulacak banka ile bakir sahalarda faaliyet gösterecek, iş yapacaksınız. O halde her şeyi ile Türk olacak bu bankaya Türkiye İş Bankası ismine ne dersiniz?”

94 YILDA NE YENİLİKLER GETİRDİ?

İşte böyle kuruluyor İş Bankası...

Bugün 17 iştiraki ile faaliyet gösterdiği alanlarda öncü konumunu koruyan banka pek çok alanda da ilklerin kurumu oldu. Bankacılıkta tasarruf bilincinin aşılanması için ilk kumbara uygulamasını İş Bankası başlatırken 90’lı yıllarda telefon bankacılığı ardından da ilk internet şubesi de 94 yıllık tarihi olan İş’e aitti. Bugün büyüklüğü 100 milyar lirayı aşan yatırım fonları piyasasında da ilk adımı İş Bankası attı. 2000 yılında Ankara’daki merkezini İstanbul’a taşıyan banka İş Kuleler binasındaki varlığıyla bölgenin finans hattı olmasının da öncülerindendi. Geçen 94 yılda banka Türkiye’nin kalkınmasında kritik önem arz eden yatırımları finanse etti. Banka bir çok sanayi kuruluşunun temelinin atılmasında da katkı sağladı. Tarihte şeker, cam, dokuma, demir-çelik, madencilik, lâstik, otomobil, elektrik ampulü, yağ sanayii gibi pek çok alanda kurulan fabrikaları kredileriyle destekleyen banka bugün de Yavuz Sultan Selim köprüsü gibi dev projelerin finansmanında yer aldı.

Toplam aktiflerini yüzde 10 artıran İş Bankası'nın varlıkları 398 milyar lira. Bankanın mevduat büyüklüğü ise yılın ilk yarısı itibariyle 219 milyar liraya ulaşmış durumda. 45 milyar lira özkaynağa sahip olan İş Bankası'nın kredileri ise 261 milyar lira.