F-35'te Washington'un kafası iyice karıştı

SONUÇLARINI iyice düşünmeden, yapılabilir olup olmadığını incelemeden, yönetimle koordinasyona girmeden hızla Türkiye’ye F-35 jetlerinin satışına yasak getirmeye çalışan Amerikan Kongresi hem kendini çıkmaza soktu, hem de Türkiye hakkında Washington’un kafasını iyice karıştırdı.

Kafalar öyle karışık ki, dün uçakların ilk teslimatının Teksas’ın Forth Worth şehrinde yapılması gündeme gelmişken bile gelecekte ne olacağı hâlâ belli değil.

Karışıklığın temelinde nelerin olduğunu net açıklayabilmek için adım adım gitmek gerekiyor.

İŞTE KRİZİN ADIMLARI

- Savunma Bakanlığı bütçesi, her yıl Kongre’nin uzun zamanını alan dev bir belgedir. Bu yıl bütçenin hem Temsilciler Meclisi’ndeki kopyasına hem de Senato’dakine ek bir madde konularak (Senato’dakinde 1269’uncu madde) Türkiye’nin F-35 programından çıkarılması şartı getirildi.

- Temsilciler Meclisi’ndeki madde çok daha kapsamlıydı ve Türkiye’ye neredeyse tüm askeri satışlara geçici bir durdurma getiriliyordu. Temsilciler Meclisi, Savunma Bakanlığı’ndan Türkiye için istenen rapora göre ya bu geçici yasağı ileride kaldıracak ya da kalıcı hale getirecek. Çok kısa süre önce bu bütçe yetkilendirme tasarısı, Temsilciler Meclisi’nde 66’ya karşı 351 oyla kabul edildi.

- Senato’daki taslak ise Türkiye’nin F-35 programından üretim süreci de dahil olmak üzere çıkarılmasını öngörüyor. Bu taslak da 10’a karşı 85 oyla kabul edildi.

- Böylece Kongre’nin iki kanadında da bu taslakların ülkenin yasası olması yolunda adım atıldı. Şimdi sırada, aynı konudaki bu iki tasarıyı teke indirmek var.

- Türkiye’ye yasak getirilen iki tasarı da büyük oy farkıyla geçtiği için maddenin uzlaşma komisyonunda tasarıdan çıkarılması imkânı bulunmuyor.

BEYAZ SARAY NE YAPACAK?

- Maddenin tasarıdan çıkarılması, ancak Beyaz Saray’ın bu yasağın Amerika’nın ulusal çıkarlarına aykırı olduğunu söyleyip bu yasağın kaldırılmasını istemesiyle mümkün olabilecek. Bunun olması mümkün, ama bugüne kadar Beyaz Saray’dan bunun yapılacağına dair bir işaret gelmedi.

- Bütün bunlar yaşanırken Savunma Bakanlığı, üretici firma Lockheed Martin’le birlikte dün jetlerin teslimatına yönelik çalışmalarını sürdürüyordu.

AMERİKA’NIN ÇIKARLARI

- Üretici şirket ve bakanlık için bu teslimat önemli; çünkü Türkiye hem bu jetler için büyük paralar ödedi hem de üretim sürecinde 10 savunma şirketiyle hayati bir rol oynuyor.

- Eğer teslimat yapılmazsa şirket hem zarara uğrayacak hem de jetlerin üretim ve Türkiye’deki bakım sürecinde büyük aksamalar çıkacak. Türkiye olmazsa tüm programın bile aksaması mümkün.

ZAMANA GÜVENİYOR

- Jetlerin şu anda Türkiye’ye gönderilmesi hukuken mümkün değil, ama pilotlarımız Teksas’ta sadece eğitim için bulunduklarından ve jetler fiziki olarak Türkiye’ye Kasım 2019’a kadar gönderilmeyeceğinden şirket bu zamana kadar konunun bir şekilde çözüleceğine güveniyor.

- Bu para kaybı ve üretimde sorunlar yaşanması ihtimali Kongre’de de kuşkulara yol açtı. Bazı senatörler ve temsilciler “Acaba bu aşamada Türkiye’ye bir yasak getirilmesi kararı doğru bir adım mı?” sorusunu sormaya başladılar.

GERİ ADIM İHTİMALİ

- Başta Lockheed Martin şirketinin bölgesinden senatör seçilen Ted Cruz’un çabalarıyla bu adımdan geri dönülmesi için lobi yapılıyor. Ancak Kongre’de Rusya’dan alınacak S-400 füzeleri ile Rahip Brunson’un tutukluğu konusunda Türkiye aleyhine güçlü bir hava bulunuyor.

- Brunson’un yaşadığı eyaletin senatörü Cumhuriyetçi Thom Tillis ve Demokrat Partili senatör Jeanne Shaheen ile birlikte Türkiye’ye F-35’lerin satışına yasak koyduran diğer senatörler de Amerika zarara uğramasın diye bir ara yol bulmak için kafa yormaya başladılar.

Örneğin senatör Tillis, eğer Türkiye programdan çıkarılırsa F-35’lerin üretim sürecinde bir aksama olup olmayacağına ilişkin Savunma Bakanlığı’ndan bir rapor istedi. Eğer “Aksama olur” denilirse bu maddeden vazgeçmeleri ihtimali de var. Bakanlık, üretim ve bakım süreci için Türkiye’ye alternatif olacak bir ülke de önerebilir.

Amerikan yönetim birimleri arasındaki ilişkileri iyi takip eden bir kaynağım şunları söyledi: “Bir konu Kongre’nin gündemine girdiğinde bunu oradan çıkarmak son derece zor hale gelir. Bu F-35 işinin daha Kongre’ye gelmeden çözülmesi iyi olacaktı, şimdi ise işin çözümü zor hale geldi. Duruma Beyaz Saray’ın inandırıcı gerekçeler ileri sürerek müdahale etmesinden başka çare kalmamış gibi görünüyor.”

Teslimat şirket açısından resmen yapılmış görünse de bunun Washington ayağının hâlâ çözülmediğini ve bu konuda daha birçok manevranın olacağını söylemeliyim.