2023 yılında kayıt dışı istihdamın yüzde 28.5'e düşürülmesi hedefleniyor
Devletin vergi, Sosyal Güvenlik Kurumu'nun (SGK) prim kaybına yol açan ve ekonomide haksız rekabete neden olan kayıt dışı istihdamın 2023 yılında yüzde 28.5 oranına düşürülmesi hedefleniyor. Son bir yılda 3.5 puan azalan kayıt dışı istihdam oranı yüzde 30'a geriledi. Böylece kayıt dışı istihdamda 2023 yılı hedefine ulaşmaya 1.5 puan kaldı. Habertürk'ten Ahmet Kıvanç'ın haberi
Kayıt dışı istihdam, haksız rekabet yoluyla ülke ekonomisini tahrip ederken, devletin vergi, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) da prim kaybına neden oluyor. SGK, kayıt dışı istihdamın azaltılması konusunda son yıllarda büyük mesafe aldı. Cumhuriyetin 100. yılı olan 2023’te kayıt dışı istihdamın yüzde 28.5’e indirilmesi hedefleniyor. Bu oran 2008 yılında yüzde 43.5 düzeyinde bulunuyordu.
TÜİK’in şubat ayı işgücü verilerine göre, kayıt dışı istihdam son bir yıllık dönemde 3.5 puan azalarak yüzde 30’a geriledi. 2023 hedefine ulaşmaya 1.5 puan kaldı.
Kayıt dışı istihdamın azaltılmasında SGK müfettişlerinin yanı sıra sosyal güvenlik denetmenlerinin önemli katkısı bulunuyor. Sosyal güvenlik denetmenlerinin görevleri kayıt dışı ile mücadeleyle sınırlı değil. Sahte sigorta yoluyla kurumu zarara uğratanların, ölüm aylığı almak için boşandığı halde birlikte yaşayan çiftlerin ortaya çıkartılmasında da önemli görevler üstleniyorlar. Sosyal güvenlik kurumlarının 2006 yılında tek çatı altında birleştirilmesiyle başlayan süreçte sosyal güvenlik sisteminde yapılan köklü değişikliklerin esnafa ve işverenlere anlatılmasında rehberlik rolü üstlendiler. Devletin ceberrut gücüne başvurmadan yaptıkları rehberlik çalışmaları, mevzuata gönüllü uyumu sağlamada önemli rol oynadı.
Pandemi döneminde kamuda çalışanlar genel olarak yaklaşık iki ay boyunca bir anlamda idari izinli sayılırken, sosyal güvenlik denetmenleri çalışmalara hiç ara vermeden İŞKUR bünyesinde kısa çalışma ödeneği bağlama hizmetlerine yardımcı oldular.
ZOR KOŞULLARDA GÖREV YAPIYORLAR
Sosyal güvenlik denetmenleri yerelde görev yaptıkları için çok büyük zorluklar yaşıyorlar. Çünkü taşrada denetim görevi yapmak zordur. Bir işveren veya esnaf denetim için iş yerine iki sefer üst üste gelerek yaptırım uygulayan denetmenin kendisine özel garezi varmış gibi tepki gösterir. Denetmeni, hatta ailesini hedef alır. Siyasetçiler vasıtasıyla denetmenleri etkisiz hale getirmeye çalışırlar.
YÜZDE 45’İ MESLEK DEĞİŞTİRİYOR
Türkiye genelinde 81 sosyal güvenlik il müdürlüğüne bağlı olarak 2 bin 826 denetmen görev yapıyor. Kamu kurumlarında belli meslekler arasında geçişler her zaman yaşanır. Özlük hakları ve kariyer imkanı daha iyi olan kurumların sınavını kazananlar meslek değiştirirler.
Sosyal güvenlik denetmenleri arasında meslekten kaçış oranı dikkat çekici boyutlarda. 2011-2017 arasında göreve başlayan denetmenlerin yüzde 45’i mesleğini bırakarak başka kamu kurumlarına müfettiş veya uzman olarak geçiş yapmış. Son üç yılda kamuda müfettiş ve uzman alımının azalması meslekten kaçışları nispeten azalttı ancak bu geçici bir durum.
Nüfusu az olan illerde denetmen sayısı 5-6 kişiyle sınırlı olabiliyor, sürekli aynı iş yerlerine aynı denetmenler gittiği için işveren tarafından kasıtlı gidiliyormuş gibi algılanıyor. Bu nedenle taşrada görev yapan denetmenler denetim yaptıkları yerlerden alışveriş bile yapamıyorlar.
GRUP BAŞKANLIĞI ÇÖZÜM OLABİLİR Mİ?
Kamu kurumlarındaki denetim birimleri genellikle bölgesel grup başkanlıklarına bağlı çalışıyorlar. SGK dışında denetim birimlerinin il müdürlüklerine bağlı olduğu kurum, bildiğim kadarıyla bulunmuyor.
Sosyal güvenlik denetmenlerinin, bazı illerde, örneğin 30 büyükşehirde oluşturulacak grup başkanlıkları şeklinde örgütlenip, denetmenlerin diğer küçük illere gidip gelmesinin denetimlerde etkinliği artıracağı görüşü dile getiriliyor. Bunun, diğer kamu kurumlarında olduğu gibi denetimlerde standart yakalanmasına da büyük katkı sağlayacağı değerlendiriliyor.
Sosyal güvenlikte denetimdeki yerelleşme sorununun çözümü amacıyla zaman zaman rotasyon konusu da gündeme geliyor. Ancak, geçmişte bu yöntemden sonuç alınamadığı da bir gerçek. Eşi merkezi kadroda bulunan, SSK’lı, BAĞ-KUR’lu, asker, polis olan, çok sayıda denetmen rotasyona dahil edilemediği için rotasyon işlemi az sayıda kişi arasında gerçekleştirilebiliyor. Bu da rotasyona dahil denetmenler açısından adaletsizliğe yol açabiliyor.
