Sendikalı işyerlerinde ücret makası nasıl daraldı?
Yeni asgari ücret belirlendi ama tartışması devam ediyor. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, HABERTÜRK TV'de Açık ve Net Programı'nda yaptığı açıklamada, bazı sendikaların asgari ücretin 8 bin liranın üzerinde belirlenmesinin kendilerini zor durumda bırakmasından endişe ettiklerini söyledi. Bilgin, daha sonra yaptığı yazılı açıklamada ise bunların bazı küçük sendikalar olduğunu belirtti. Peki sendikaların toplu iş sözleşmesi ile belirledikleri ücretler ile asgari ücret arasındaki makas nasıl ve neden hızla kapandı? Habertürk'ten Ahmet Kıvanç'ın haberi
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, HABERTÜRK TV’de Açık ve Net Programı’nda Kübra Par’ın moderatörlüğünde Kanal 7 Ankara Temsilcisi Mehmet Acet ile sorularımızı yanıtladı. Bakan Bilgin, başta emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) ve asgari ücret olmak üzere gündemdeki konularla ilgili sorulara içtenlikle, olabildiğince açık ve net yanıt verdi. Bakan Bilgin’in sendikalar ile ilgili sözleri ise önemli bir tartışma başlattı.
Bakan Bilgin, HABERTÜRK TV’de yaptığı açıklamada, bazı sendikaların asgari ücretin 8 bin liranın üzerinde olması halinde toplu sözleşme ile belirlenmiş ücretlerin olumsuz etkilenebileceğinden endişe ettiklerini söyledi.
Bakan Bilgin, dün akşam Haber Global’da katıldığı programda ise sendikalarla ilgili sözlerine açıklık getirdi. Asgari ücretle ilgili aynı anda iki araştırma yaptıklarını, bunlardan birinin anket, diğerinin de derinlemesine gözlem tekniklerini kullanan yaklaşımla gerçekleştirilen araştırma olduğunu söyledi. Bilgin, bu araştırma kapsamında birçok işyerine gittiklerini, Anadolu’nun muhtelif yerlerinde küçük işyerlerinde örgütlenen sendikacılarla görüştüklerini kaydederek, şöyle konuştu:
“Oradaki derinlemesine araştırmalarda sendikacıların bize aksettirdikleri konuyu (HABERTÜRK TV’de) anlatırken ‘Sendikacılar öyle istedi’ dedim. Ben görmedim o insanları. Araştırma kapsamında istediler. Benimle görüşen sendikacıların ne TÜRK – İŞ, ne HAK – İŞ, ne de DİSK… Hiç birinden böyle bir talep gelmedi. Onların bağlı sendikalarından, komisyon üyesi sendikalarından da böyle bir talep gelmedi. Fakat küçük sendikalar ‘biz buralarda zaten zor örgütlendik, çok yüksek ücretle toplu iş sözleşmesi imzalayamadık’ diyorlar. İşyerinin kapanması veya üye işçilerinin atılmasından endişe ediyorlar.”
TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİ NASIL YAPILIYOR?
Sendikalı işyerlerinde toplu iş sözleşmeleri genellikle 2 veya 3 yıllık süre için yapılıyor. Toplu iş sözleşmesinin ilk 6 aylık döneminde geçmiş sözleşme dönemindeki enflasyon kayıplarının üzerine reel bir artış yapılıyor, sonraki 6 aylık dönemlerde ise enflasyon oranında veya enflasyon + 2-3 puanlık artış öngörülüyor.
KAMU İŞÇİLERİNİN TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ İLE BELİRLENEN ÜCRETLERİ NE OLDU?
Asgari ücret ve toplu iş sözleşmesi ile belirlenen ücret arasındaki makasın neden ve nasıl kapandığını görmek için 11 Ağustos 2021 tarihinde imzalanan 2021 – 2022 yıllarını kapsayan Kamu Toplu İş Sözleşmeleri Çerçeve Protokolü’nü inceleyelim. Bu sözleşme, işyerinden işyerine değişmekle birlikte 1 Ocak 2021 ile 1 Mart 2021 tarihlerinden geçerli olmak üzere imzalandı. Sözleşmenin süresi de 31 Aralık 2022 ile 28 Şubat 2023 tarihleri arasında dolacak.
Sözleşmenin imzalandığı tarihte brüt asgari ücret 3.577,50 TL, net asgari ücret ise 2.825,90 TL idi. Temmuz 2021 tarihi itibarıyla yıllık enflasyon ise yüzde 18,95 düzeyinde bulunuyordu. Sözleşmenin başlangıç tarihi olan 1 Ocak 2021 tarihinden önceki son 6 aylık dönemdeki enflasyon da yüzde 6,5 oldu.
696 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile taşerondan kadroya alınan işçiler ilk defa Kamu Toplu İş Sözleşmesi kapsamına alındığı için genel bir iyileştirme yapmak adına aylık brüt çıplak ücretleri 4.100 TL’nin altında olan işçilerin aylık ücretleri öncelikle 4.100 TL’ye çekildi. Bunun üzerine yüzde 12 oranında zam yapıldı. Böylece en düşük çıplak ücret ocak ayı itibarıyla 4.592 TL oldu.
Sonraki 6’şar aylık dönemler için artış oranı yüzde 5 olarak belirlendi ve enflasyonun bu oranı aşması halinde enflasyon farkının ödenmesi kararlaştırıldı. Buna göre, 2021’in ikinci çeyreğinde yapılan yüzde 25,47 zamla en düşük çıplak ücret 5.762 TL’ye çıktı.
Bu yılın başında memurlara yüzde 2,5 oranında ilave zam yapılınca kamu işçilerine de aynı oranda ilave zam yapıldı. Ancak, memurlara yapılan yüzde 2,5’lik artış enflasyon farkından mahsup edilirken, kamu işçilerine yapılan artış mahsup işlemine tabi tutulmadı. Bu kamu işçilerinin lehine oldu. Altı aylık dönemdeki yüzde 42,35’lik enflasyonla birlikte kamu işçilerinin en düşük çıplak ücreti bu yılın ilk yarısında 8.407 TL’ye yükseldi.
Bu yılın temmuz – kasım aylarında enflasyon yüzde 14,04 olarak gerçekleşti. Aralık ayında enflasyon yüzde 3 olursa yüzde 17,5 oranında artış yapılacak. Aralık enflasyonu daha yüksek çıkarsa bu oran artacak. Temmuz – aralık döneminde enflasyonun yüzde 17,5 oranında çıkması halinde kamu işçilerinin en düşük çıplak ücreti ocak ayında 9.878 TL olacak. Son 6 aylık enflasyonun yüzde 20 çıkması halinde ise 10.008 TL’ye yükselecek.
YÜKSEK ENFLASYON NEDENİYLE ASGARİ ÜCRETE 2022’DE İKİ KEZ ARTIŞ YAPILDI
2021 yılında brüt 3.577,50 TL, net 2.825,90 TL olan asgari ücret 2022 yılı ocak ayında brüt yüzde 40 artışla 5.004 TL’ye, net olarak ise yüzde 50 artışla 4.253,40 TL’ye yükseldi. Ancak, Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nun oy birliği ile aldığı artış kararının mürekkebi kurumadan enflasyonun hızla artması nedeniyle şubat ayından itibaren ara zam talebi gündeme geldi. Belirlenmiş olan asgari ücret normalde bir yıl süreyle uygulanacak iken temmuz ayında yapılan yüzde 30 oranında ara zamla brüt 6.471 TL, net 5.500,35 TL oldu.
Son zamla birlikte 2023 yılında uygulanacak asgari ücret brüt 10.008 TL, net 8.506,80 TL olarak belirlendi. Toplu iş sözleşmesi döneminin başladığı tarihte 4.592 TL olan kamu işçilerinin en düşük çıplak ücreti o tarihteki brüt ücretin yüzde 28 üzerinde iken, ocak ayında başa baş noktaya gelecek.
SOSYAL YARDIMLAR VE YAN ÖDEMELER HARİÇ
Yeni bir tartışmaya mahal vermemek için bir hususa açıklık getirmek istiyorum. Kamu işçilerinin ortalama ücretleri temmuz ayı itibarıyla 13.563,70 TL’lik düzeyinde ve genel olarak Türkiye ortalamasının üzerinde bulunuyor. Kamuda söz konusu en düşük çıplak ücret daha çok taşerondan kadroya geçen işçilerin bir kısmı için söz konusu.
Diğer yandan, kamu işçilerine çıplak ücretlerin yanı sıra ikramiye, tediye, sosyal yardım ve çeşitli adlar altında yan ödemeler yapılıyor. Bu ödemeler, çıplak ücret tutarına dahil değil.
SENDİKALARIN SIKINTISI NEREDEN KAYNAKLANIYOR?
Kamu işçilerinin yeni toplu iş sözleşmeleri 1 Ocak – 1 Mart 2023 tarihleri arasında başlayacak. Sözleşme görüşmeleri uzasa bile yeni sözleşme üzerinden geriye doğru fark alacaklar.
Bazı işkollarında ise toplu iş sözleşmesi dönemi yılın daha ilerleyen aylarında sona erecek. Bu nedenle bazı işkollarında işçilerin bir kısmının (düşük ücretle çalışanların) yeni toplu iş sözleşmesi imzalanıncaya kadar çıplak ücret bakımından asgari ücretle çalışma riski ortaya çıkacak.
Sonuç olarak, yüzde 20’nin altında seyreden yıllık enflasyonun yüzde 85,51’e tırmanması üzerine asgari ücrete temmuz ayında ara zam yapıldı ve 2023 yılı asgari ücreti de yüzde 54.7 oranında zamlandı. Buna karşılık, 2 – 3 yıllık süreler için imzalanan toplu iş sözleşmesi ile çalışan işçilerin ilk 6 aydan sonraki ücret artışları sözleşme gereği genellikle enflasyon artışıyla sınırlı kaldı. Bu nedenle, sözleşme süresi henüz dolmamış işkollarındaki bazı sendikalı işçilerin ücreti daha önce asgari ücretin 1-2 katı üzerinde olsa bile yeni sözleşme imzalanıncaya kadar asgari ücretle arasındaki makas daralacak.
