Benzinde alım gücü farkı
Son ÖTV zammıyla beraber benzinin litresi 1.30 dolara çıktı. Bu bedel son 30 yıldaki 1.45 dolarlık ortalamanın altında kaldı. Bunun yanında Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın da dün açıkladığı gibi son artışa rağmen Türkiye Avrupa'nın en ucuz 4. benzinini tüketmeye devam ediyor. Ancak kişi başı gelirler göz önünde bulundurulduğunda farklı bir tablo ortaya çıkıyor. Türkiye yıllık kişi başı gelirle ne kadar benzin alınabildiğine bakıldığında Avrupa'da sondan 7. sırada yer alıyor. 'Benzin alım gücünde' sadece Sırbistan, Bosna Hersek, Kuzey Makedonya, Moldova, Arnavutluk ve Ukrayna, Türkiye'nin altında yer alıyor. Komşumuz Yunanistan'da ortalama gelirle Türkiye'ye göre yüzde 23.7 oranında daha fazla benzin alınabiliyor
Akaryakıtta haftasonu yapılan 5 liralık ÖTV artışının ardından benzine 6 lira zam geldi ve benzinin litre fiyatı 34 liranın üzerine tırmandı. Böylece TL bazında benzin fiyatı tarihin en yüksek seviyesine yükseldi.
Dün Hazine ve Maliye Bakanlığı'ndan konuyla ilgili yapılan açıklamada ise Türkiye'nin 1.30 dolarla dolar bazında Avrupa'nın en ucuz 4. benzinini kullandığı belirtildi.
Bakanlık tarafından şu tablo paylaşıldı:
Bakanlığın Avrupa ülkeleri ile karşılaştırma yapılan bu paylaşım alım gücüne ilişkin tartışmaları beraberinde getirdi. Türkiye'de kişi başı gelir 10.616 dolar seviyesindeyken Avrupa ortalaması 33.564 dolar civarında bulunuyor.
Yıllık kişi gelirle ne kadar benzin alınabildiğine baktığımızda Türkiye Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın paylaştığı 42 ülke arasında sondan 7. sırada yer alıyor.
LÜKSEMBURG İLK SIRADA
Kişi başı yıllık gelirle 74 bin 544 litre benzin alınabilen Lüksemburg bu sıralamada zirvede yer alırken, bu ülkeyi 57 bin 703 litreyle İrlanda, 50 bin 307 litreyle Norveç ve 48.576 litreyle Norveç takip ediyor.
TÜRKİYE AB ÜLKELERİNİN TAMAMININ ALTINDA
Türkiye'de ise kişi başı yıllık gelirle toplam 8 bin 147 litre benzin alınabiliyor. Türkiye'den 'benzin alım gücü' bakımından aşağıda bulunan ülkeler Sırbistan, Bosna Hersek, Kuzey Makedonya, Moldova, Arnavutluk ve Ukrayna olarak sıralanıyor. Yani AB ülkelerinin tamamında Türkiye'ye göre kişi başı gelirle daha fazla benzin alınabiliyor.
YUNANİSTAN'DA YÜZDE 23.7 DAHA FAZLA BENZİN ALINABİLİYOR
Bakanlık açıklamasında komşumuz Yunanistan'da benzinin litresinin 2.057 dolar olduğuna dikkat çekildi. Ancak Yunanistan'da kişi başı gelir 20.732 dolar olduğu için ortalama bir Yunan vatandaşı yıllık geliriyle 10 bin 079 litre benzin alabiliyor. Bu Yunanistan'da kişi başı gelirle Türkiye'ye oranla yüzde 23.7 daha fazla benzin alınabildiği anlamına geliyor. Avrupa'daki diğer komşumuz Bulgaristan'da ise kişi başı gelirle yüzde 14.3 daha fazla benzin alınabiliyor.
KİŞİ BAŞI GELİR SON 10 YILDA YÜZDE 15 DÜŞTÜ
Bunun yanında son 10 yılda kişi başı gelirde dolar bazında önemli bir düşüş yaşanması da akaryakıt fiyatlarındaki artışın daha fazla hissedilmesine katkıda bulundu. 2013 yılında Türkiye'de kişi başı gelir 12.508 dolar iken bugün 10.616 dolar oldu. Dolayısıyla kişi başı gelirde son 10 yılda yaklaşık yüzde 15'lik bir kayıp yaşandı.
AVRUPA'DA GELİR YÜZDE 14 YÜKSELDİ
Buna karşılık benzin fiyatlarının karşılaştırıldığı Avrupa'da dolar bazında gelirlerde son 10 yılda yükselişler kaydedildi. Avrupa Birliği'nde ortalama kişi başı gelir bu süreçte 33.564 dolardan 38.411 dolara çıktı. Yani dolar bazında yüzde 14'lük bir gelir artışı oldu.
30 YILLIK ORTALAMA 1.45 DOLAR
Son zammın ardından dolar bazında benzin fiyatı 30 yıllık ortalamanın halen altında kaldı. 1993-2023 yılları arasında benzinin litresi Türkiye'de ortalama 1.45 dolardan satıldı. Bu süreçte 1995 yılında 0.56 litre ile dip seviye görüldü.
REKOR 2.68 DOLAR
Ocak 2013'te ise 2.68 dolarla tarihi zirveye ulaşıldı. O dönem dolar bazında Türkiye'de Avrupa'nın en pahalı benzini kullanılıyordu.
2014 ortasından 2016'ya kadar dolar bazında benzin fiyatlarında düşüş kaydedildi. Mart 2016'ya gelindiğinde benzinin litresi 1.37 dolara kadar düştü. Yani yaklaşık 2 yılda dolar bazında benzin fiyatları yüzde 49 geriledi.
Sonraki 2 yılda ise dolar bazında benzin fiyatları tarihsel ortalamasına yakın seyrederken kurdaki oynamalara bağlı olarak 1.40-1.55 aralığında seyretti.
2020'DE 1 DOLARIN ALTINA GERİLEDİ
2018'de ise akaryakıttaki fiyat artışlarının vergiden karşılandığı eşel mobil sisteminin devreye girmesiyle benzinin litresi 1.2 doların altına geriledi. 2020'de ise 1 doların altına düştü. Nisan 2020'de 0.75 dolara kadar geriledi.
RUSYA-UKRAYNA SAVAŞIYLA YÜKSELDİ
Bu tarihten sonra yaklaşık 2 yıl benzinin litresi 1 doların altında seyretti. 2022 başında ise Rusya'nın Ukrayna'yı işgal girişiminin başlamasıyla petrol fiyatlarında sert yükseliş yaşandı. Mayıs 2022'de brent petrolün varil fiyatı 120 doları aştı. Bu esnada Türkiye'de benzinin litresi ise 1.5 doların üzerini gördü. Ancak petrol fiyatlarındaki gerilemeyle Aralık 2022'de yeniden 1 dolara geriledi.
Dolardaki görece sabit seyre rağmen akaryakıt fiyatlarına gelen zamlarla nisan başında benzin fiyatı 1.40 doları geçse de daha sonra gelen indirimler ve dolardaki hafif yükselişle mayısta yeniden 1 dolara geriledi.
DÜNYADA DOLAR BAZINDA DÜŞÜŞ, TÜRKİYE'DE YÜKSELİŞ
Nisan ayındaki zirvenin altında kalınsa da Türkiye'de son ÖTV artışının ardından benzin fiyatlarında 2023 genelinde dolar bazında yüzde 29'luk artış yaşanmış oldu.
Uluslararası Taşıma Birliği (IRU) verilerine göre ise 2023 yılında dünya genelinde dolar bazında akaryakıt fiyatlarında ortalama yüzde 28'lik düşüş yaşandı.
AKARYAKITTA FİYAT NASIL OLUŞUYOR?
Petrol Piyasası Kanunu’na göre 1 Ocak 2005’ten bu yana akaryakıtta Serbest Fiyatlandırma Sistemi’ne geçilmiş durumda. Türkiye’de fiyat oluşumunda Akdeniz-İtalyan piyasası izleniyor. Son fiyat değişiminden itibaren, günlük CIF Akdeniz ürün fiyatları ve günlük dolar kuru takip edilerek, belli bir fiyat değişim farkında gümrüksüz rafineri tavan satış fiyatı oluşuyor. Bu fiyata ÖTV ve EPDK payı eklenerek rafineri çıkış fiyatı oluşturuluyor. Dağıtım şirketleri, depo satış fiyatı üzerine bayinin çeşitli masrafları ve bulunduğu bölgenin nakliye ücretlerini de ekleyerek, tavsiye edilen pompa satış fiyatını oluşturup bayilere bildiriyor.
