Beyninizi uykuda temizleyin: Uyurken beyninizde neler oluyor?
Uyku sırasında beyniniz yalnızca dinlenmekle kalmaz, aynı zamanda gün içinde biriken toksinlerden de arınır. Bu hayati temizlik süreci, sağlığımız için büyük önem taşıyan bir yeniden başlama mekanizmasıdır. İşte detaylar!
Uykunun vücudumuz için önemi herkesçe bilinir, ancak beynimizin bu süreçte kendini nasıl temizlediği pek az bilinir. Uyku sırasında, beynimizde biriken toksinlerin temizlenmesi, sağlığımızı korumada kritik bir rol oynar. İşte detaylar...
HAYATIMIZIN DÖRTTE BİRİNİ UYUYARAK GEÇİRİYORUZ
Hayatımızın dörtte biri ila üçte birini uyuyarak geçiririz, ancak biz dinlenirken beyin düzenli bakım yaparak çalışmaya devam eder. Uykunun öğrenme ve hafıza oluşturma için önemli olduğu bilinmektedir ve uyku sırasında beynin biz uyanıkken biriken atıklardan kurtulduğunu duymuş olabilirsiniz.
ATIK ATMA SİSTEMİ
Beynin atık atma aparatı, beyindeki kan damarlarını çevreleyen bir tünel ağını içeren glymphatic sistem olarak bilinir. Bu sistem, vücudun geri kalanında bulunan ve lenfatik sistem olarak adlandırılan atık temizleme sisteminin bir benzeridir.
Glimfatik ağdaki tüneller, beyin omurilik sıvısı (BOS) adı verilen, besin içeren ve beyni fiziksel olarak yastıklayan berrak, sulu bir madde içerir. BOS bu tünellerden beynin boşluklarına girer ve burada aktif beyin hücreleri arasında bulunan başka bir sıvıyla karışır.
Burada, BOS bu hücrelerden metabolik atıkları toplar; buna Alzheimer hastalığında beyinde biriken amiloid-beta proteinleri de dahildir. “Kirli” sıvı daha sonra boşluktan dışarı atılır ve BOS'u lenfatik sisteme yönlendiren lenfatik damarlar yoluyla beyinden çıkar ve burada temizlenir.
Bu atıkların temizlenmesinin yanı sıra, glenfatik sistem sinir sistemindeki yağların, şekerlerin ve kimyasal habercilerin taşınmasına yardımcı olur ve ilaçların beyin içinde dağıtılmasında rol oynayabilir.
İLK OLARAK FARELERLE TEST EDİLDİ
Bu sistem ilk olarak farelerde keşfedilmiştir, ancak beyin taramaları bu sistemin insan beyninde de var olduğunu göstermiştir. Louis'deki Washington Üniversitesi'nde immünolog olan Jonathan Kipnis, açıklamasında “Glimfatik bağlantı beynin su tesisatıdır” dedi.
BEYNİN SU TESİSATI
Sistem, kan damarlarıyla bağlantı kuran astrosit adı verilen yıldız şeklindeki hücrelere bağlıdır. Astrositlerdeki su kanalları, BOS'un bir yerden başka bir yere akmasına yardımcı olur.
Rochester Üniversitesi Tıp Merkezi'ndeki ekibi 2012 yılında glenfatik sistemi keşfeden Dr. Maiken Nedergaard, astrositlerin bu önemli sürece dahil olmasının kendisini şaşırttığını söyledi.
“Sinirbilim her zaman nöron merkezli olmuştur. Astrositler temizlik hücreleri olarak görülüyordu,” diyor. “Ve burada, astrositlerin beyne ne yapması gerektiğini söyleyebileceğini söylüyoruz.”
UYANIK VE UYUYAN FARELER ÜZERİNDE KARŞILAŞTIRMA YAPILDI
Ekip, farelerin BOS'una floresan moleküller koyarak ve akışını izleyerek glenfatik sistemi ortaya çıkardı. Benzer deneylerde, bu akışın uykuya bağlı olduğunu buldular - uyanık farelerde uyuyan farelere kıyasla yaklaşık %95 oranında azaldı.
UYKUYA OLAN BİYOLOJİK İHTİYACIMIZIN SEBEBİ
Nedergaard, beynimizin uyanıkken aldığımız tüm bilgileri entegre etmeye odaklandığı için aynı anda kendini gerçekten temizleyemediği teorisini ortaya atıyor. “Bu kesinlikle uykuya olan biyolojik ihtiyacımızı açıklıyor” dedi.
Bir kişinin uyku durumu, CSF'nin atıkları temizlemek için milyarlarca nörondan oluşan labirentte nasıl gezindiğini de etkiliyor gibi görünüyor. Uyku nöronları senkronize ederek hücreler arasındaki sıvıdan yüksek enerjili yüklü parçacık dalgaları gönderir. Bu da BOS'un bu boşluklara taşınmasına yardımcı olur.
Bununla birlikte, son zamanlarda uykunun atık taşıyan BOS'un beyinden dışarı akışını sağlayıp sağlamadığı konusunda bazı çelişkili sonuçlar ortaya çıkmıştır. Bazı bilim insanları, sürecin bir hayvanın uykuda veya uyanık olmasından bağımsız olarak gerçekleşebileceğini buldu.
UYKU SIRASINDA EN VERİMLİ NOKTAYA ULAŞIYOR
Ancak Kipnis yaptığı açıklamada, bu çalışmada kullanılan deneysel bir yöntemin kendisinin glenfatik akışı etkileyerek sonuçları bulandırabileceğini söyledi. Buna ek olarak, birçok bilim insanının bu atık temizliğinin uyku sırasında en verimli olduğu konusunda hemfikir olduğunu söyledi.
Nedergaard, çalışmada atıkların beyinden gerçekte nasıl uzaklaştırıldığına dair yeterli veri bulunmadığını da sözlerine ekledi. “[Veriler] çöpü bir odadan diğerine taşımaya bakıyor, ondan kurtulmaya değil.”
YAŞLA BERABER ZARAR GÖRÜYOR
Glymphatic sistemin yaşla birlikte aşınma ve yıpranma biriktirdiği düşünülmektedir ve bu durum atık ve anormal proteinlerin birikmesine katkıda bulunarak potansiyel olarak Alzheimer gibi hastalıklara yol açabilir. Kipnis, “Enkaz birikiminden etkilenen her hastalığın glenfatik fonksiyona bağlı olacağını düşünüyorum” dedi.
Kaynak: Live Science
