Depremde enkaz altından çıkarılanlara su içirmek ölümle sonuçlanabilir!
Depremin vurduğu 10 ilde arama kurtarma çalışmaları canla başla devam ediyor. Göçük altında kalanlardan kurtarılan canlar tüm ülkenin yüreğine su serpiyor. Ancak enkaz altından kurtarılan kişilere deprem sonrası ilk müdahale oldukça önemli. Günlerce aç susuz kalmış kişilere hemen orada su verildiği görülüyor. Ancak bu durum hayati risk taşıyor. Peki, depremde enkaz altından çıkarılanlara neden su içirilmez, nelere neden olur?
Göçük altında uzun süre kalan kişiler su almadıkları için sıvı kaybı yaşıyor. Herhangi hayati bir yarası olmayan depremzedenin su tüketmediği 72 saatte böbrek problemleri yaşama riski ile karşı karşıya kalıyor. Uzmanlar bir insanın susuz şekilde 3 gün ila 1 hafta arasında hayatta kalmasının mümkün olduğunu ifade ediyor. Ancak sadece su alınıp gıda alınmadığı durumlarda kişinin vücudundaki yağ kitle endeksine göre 2 aya kadar hayatını sürdürebileceğini ifade ediliyor.
Hipotermi olarak adlandırılan vücut sıcaklığının düşmesi hayatta kalma süresini susuzluktan çok daha hızlı bir şekilde kısaltıyor. Vücut sıcaklığının 35 derecenin altına düşmesi ise hipotermiye yol açarken içinde bulunduğumuz kış mevsiminde bu durum çok daha tehlikeli hale geliyor.
Hayati organları zarar görmese bile enkazdan kurtulan depremzedelerin hayatlarını kaybedebildiğini ifade eden uzmanlar ise bu durumu uzun süren ezilmeden kaynaklandığını belirtiyor.
Hayati organlarında yaralanmalar olmasa bile depremzedelerin sıkışan yerlerinde oluşan baskı nedeniyle doku gelişmediğinden ötürü bu bölgelerde toksik maddeler birikebiliyor. Bu tarz kazazedelerin kurtarılma işlemleri devam ederken, mümkünse damar yolu açılarak bu kişilere bol sıvı verilmesi hayati önem taşıyor.
ENKAZDAN ÇIKANA SU NEDEN VERİLMEMELİ?
Enkaz altından çıkarılan vatandaşlara verilen su ölüme neden olabiliyor. Türkiye bu tecrübeyi en son 2011 yılında Van'da yaşamıştı. Bir iki gün boyunca enkaz altında sağ kalmayı başaran insanlar kurtarıldıktan sonra uygulanan yanlış yöntem nedeniyle birkaç saat içerisinde ölüyordu. Hal böyle olunca uzmanlar durumun sebebini araştırmaya başladı. Ortaya çıkan tablo ise son derece vahimdi. Çünkü, enkaz altında saatlerce kalmış bir insana yapılacak en büyük hata hemen ona su vermektir.
*Meyve suyu vb. potasyum miktarı yüksek sıvıların da kesinlikle verilmemesi gerekiyor.
Göçük altından çıkarılmış bireylere oral yolla yani ağızdan verilecek herhangi bir şeyin komplikasyon oluşturma riski dışında bir faydası veya kanıtlanmış tıbbi verisi yok aksine aspirasyon riski var.
Kişinin yutarak midesine göndereceği bir maddenin yanlışlıkla solunum yollarına kaçması olarak tanımlanan aspirasyon bu durumlarda meydana gelme ihtimali oldukça yüksek olan sağlık sorunudur. Yutma işlemi sırasında solunum yollarına kaçan bu maddeler, akciğerlere kadar inerek çok ciddi komplikasyonların gelişmesine yol açabilir.
Enkaz altında kalan bir insana su verilmemesinin en büyük nedeni "Crush Sendromu" olarak isimlendirilen "Ezilme Sendromu"dur. Ezilme sendromu, çeşitli nedenlerle kas ve yumuşak dokuların üzerlerine düşen ağırlıkların etkisi ile ezilmesiyle ortaya çıkan bir dizi olayın sonucunda kişinin ciddi organ yetersizliğine girmesidir. Kasların doğrudan travma ile ya da gelişen doku ödemi sonucu (kompartman sendromu) ezilmesi ve ardından gelişen böbrek yetersizliği ve sıvı-elektrolit bozuklukları bu tabloda görülen en önemli olaylardır.
Ezilme sendromunda travmaya maruz kalan kaslarda saptanacak lokal ve tüm vücudu etkileyen sistemik belirtiler ortaya çıkar. Lokal olarak saptanacak ana bulgu, travmanın etkisi ile kaslarda ezilme ve ödem sonucu gelişen kompartman sendromu olarak adlandırılan tablodur. Bu durumda kaslarda ağrı, kuvvetsizlik ve sertlik ana bulgudur. Burada sıklıkla kasın üzerindeki deri derialtı dokular normal olarak saptanır. Yani dışarıdan derinin normal görünmesi Crush Sendromunu olmadığı anlamına gelmez. Bu olay örneğin kol kaslarında olmuşsa o kolu besleyen damarlarda da nabız hissedilir. Ancak sinirlerde fonksiyon bozukluğu ve hissizlik olabilir. Ayrıca etkilenen bölgede kırıklar, kanama gibi belirtiler de saptanabilir.
Sistemik olarak saptanan ana bulgular ise kasların aşırı derecede yıkılması (rabdomyoliz) neticesinde kan dolaşımına myoglobin, potasyum gibi maddelerin yoğun olarak verilmesi sonucunda yaşanır. Myoglobin kanda artmaya başlarsa böbreklerde yetersizlikle sonuçlanan süreci başlatır. Böbrek yetersizliği klasik rabdomyoliz olgularının yüzde 4 ila 50 kadarında gelişebilirken; deprem gibi felaketlerde bu oran çok daha yüksek olmaktadır. Ölüm oranını belirleyen çok önemli bir durumdur.
Felaket anında sağlık şartlarının yetersiz olması hızlıca sıvı elektrolit dengesinin düzeltilmesi, gerekirse hemodiyalize alınması bazen olanaklı olmayabilir. Bu da can kaybını artıran bir faktördür.
Böbrek yetersizliği sadece ağır travmalı olgularda gelişmez. Bazen ilk anda hafif travmalı gibi görünen olgularda da daha sonraki günlerde crush sendromu ve ardından böbrek yetersizliği gelişebilir.
Ayrıca yıkıma uğrayan kaslardan kan dolaşımına verilen aşırı potasyum, kalbin çalışmasını etkileyerek ritm bozukluklarına, hatta durmasına ve ani ölüme yol açabilir.
Enfeksiyon da diğer önemli bir bulgu ve ölüm nedeni olarak karşımıza çıkar. En sık travma nedeni ile oluşan açık yaralardan ya da kompartman sendromunun tedavisi için yapılan cerrahi işlem (fasyotomi) alanlarından kaynaklanırlar.
CRUSH (EZİLME) SENDROMU NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Crush Sendromunun genel ve böbrekler üzerine olumsuz etkilerini önlemek için çok erken ve hızlı davranmak gerekir. Böyle bir durumdaki hastaya sadece sağlık ekipleri müdahale edebilir. Yıkıntı altında kalmış bir insanın serbest bir uzvu gördüğünde saatte 1-1,5 litre gidecek hızda izotonik NaCl şeklinde serum takılmalıdır. Elektrolit düzeylerine bakma imkanı yoksa asla potasyum içeren sıvılar verilmemelidir.
Depremzedenin enkazdan tamamen çıkarılması uzarsa, kazazedenin durumuna göre sıvı vermeye devam edilmelidir. Depremzedeyi yıkıntıdan çıkarınca öncelikle idrar çıkarıp çıkarmadığı sorulmalıdır. Şuuru kapalı hastaya idrar sondası takarak ya da en azından iç çamaşırı kontrol edilerek idrar çıkarıp çıkarmadığı kontrol edilmelidir. En kısa sürede hastaneye ulaştırılarak yeterli sıvı elektrolit, antibiyotik tedavisi, tetanos aşısı, fasyotomi denilen kasların baskıdan kurtarılması işlemi uygulanmalıdır.
Ağızdan verilen su ve benzeri herhangi yiyecek ve içecek Aspirasyon riskine neden oluyor ve ayrıca tehlikeli solunumu düzgünken bozabiliyor. İV hidrasyonun amacı da genelde bu hastalarda ilk saatten itibaren ve daha çok 4-6 saatten sonra görülen crush sendromunun komplikasyonlarından kaçınmak için yapılır.
Gülerek enkazdan çıkan ama sonra çabucak ölen depremzedeler görülmektedir. Bunun nedeni ise sıkışan hasarlı dokular kaslar kanlanmazken enkazdan çıkıp kanlanmaya başlayınca potasyum miyoglobin laktik asit ve birçok Toxic kana karışmaya ve böbreklere birikmeye başlıyor ve bu da hızlı ölümlere neden oluyor. Bu durumda ölümler ancak damarda topun sıvı tedavisi ile önlenebilir.
Enkazdan çıkarılan kişilere uygulanan tedavi sırası ise örnekteki gibidir.
DEPREM SIRASINDA EZİLME SENDROMUNDAN NASIL KORUNURUM?
Deprem sırasında bina içerisinde iseniz travmaya maruz kalma ve ardından crush sendromu gelişmesi riski taşırsınız. Bu risk daha az olmakla beraber bina dışında da vardır. Korunmak için genel önlemleri Türkiye Deprem Vakfı web sitesinden bulabilirsiniz (turkiyedepremvakfi.org.tr).
Ancak genel olarak yaşanan depremlerden elde edilen veriler, mutfak ve banyoların en uygun yerler olduğunu göstermektedir. Çünkü enkaz altında kalındığı takdirde, bu bölümlerde hem yaşam üçgeni yaratabileceğiniz unsurlar vardır, hem de patlayan borulardan sızan suyu içerek vücudunuzu crash sendromundan koruyabilme olanağı bulabilirsiniz.
