1 Mayıs’ta emekçinin gündemi alım gücündeki azalma

Son yıllarda yaşanan yüksek enflasyon emeği ile geçinen işçi ve memurların alım gücünü azalttı. Özellikle sendikal örgütlenmenin olmadığı işyerlerinde çalışanlar enflasyon karşısında çaresiz kaldılar. Asgari ücretin peş peşe enflasyonun üzerinde artırılması düşük ücretle çalışanları enflasyon karşısında nispeten korudu ancak bu kez de ortalama ücretler ile asgari ücret arasındaki fark azaldı. 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü'nde emeği ile çalışanların en önemli gündemi alım güçlerinin artırılması. Habertürk'ten Ahmet Kıvanç 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü'nde emekçilerin gündemini yazdı...

Ahmet Kıvanç

akivanc@haberturk.com

Giriş: 01.05.2024 - 08:15 Güncelleme: 01.05.2024 - 09:50

ABONE OL

ABONE OL

Türkiye 1970’li yılların sonlarından itibaren 2001 yılına kadar yüksek enflasyonla yaşadı. Tüketici enflasyonu 1994 yılında yüzde 125,5’e kadar tırmandı. 2002 yılından itibaren enflasyon düşmeye başladı ve 2004 yılında tek haneye indi. 2008 ve 1001 yılları hariç enflasyon 2017 yılına kadar tek hanede kaldı. Enflasyon 2019’da yüzde 11,84, Covid-19 pandemisinin yaşandığı 2020’de yüzde 14,60, 2021’de yüzde 36,08, 2022 yılında yüzde 64,27 ve 2023 yılında da yüzde 64,77 oldu.

SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com

Çalışma hayatına 2002 yılında 22 yaşında başlayanlar yüksek enflasyon ile ilk kez 2021 yılında tanıştılar. Başka bir ifadeyle 44 yaşın altındaki çalışanlar ilk kez son üç yıllık dönemde yüksek enflasyon gördüler. İşçi ve memur tüm emekçilerin alım gücü yüksek enflasyon nedeniyle düştü. Geçen yıl mayıs ayında kamu işçileri toplu iş sözleşmesi imzalandığında en düşük çıplak ücret 15.000 liraya çekildikten sonra üzerine ilk 6 ay için yüzde 45, ikinci 6 ay için yüzde 15 oranında oranında zam yapıldı. İmzalanan toplu iş sözleşmesi işçi sendikaları açısından büyük bir başarı olarak değerlendirildi.

REKLAM

Memur sendikaları, kamu işçilerine yapılan zammın kendilerine de yapılmasını istedi. Bunun üzerine geçen yıl temmuz ayında memur maaşlarına yüzde 17,55 oranındaki normal zamma ilaveten 8.077 TL seyyanen zam yapıldı.

İşçi sendikaları tarafından başlangıçta tatmin edici bulunan yüksek oranlı zamlar yüzde 64,77’ye çıkan enflasyon karşısında eriyip gitti. Kamu işçileri için ek protokol yapılması gerekti ancak yapılan ek protokol sendikalarca tatmin edici bulunmadı.

Memurlar da mutlu olmadılar. Çünkü seyyanen yapılan zam emekli aylıklarına yansımayacak. Seyyanen zam dolayısıyla çalışırken aldıkları maaş ile emekli olduklarında alacakları aylık arasında büyük bir fark ortaya çıktı.

Sendikal örgütlenmenin olmadığı, ücretlerin toplu iş sözleşmesiyle belirlenmediği işyerlerinde çalışanların ücretleri enflasyon karşısında büyük bir aşınmaya uğradı.

ORTALAMA ÜCRET ASGARİ ÜCRETE DÖNÜŞÜYOR

Ortalama ücretlerdeki artışın uzun süre asgari ücret zammının altında kalması özellikle yüksek ücretler ile asgari ücret arasındaki makasın daralmasına, ortalama ücretlerin de asgari ücrete dönüşmesine yol açtı. 2005-2015 yılları arasında asgari ücret ortalama ücretin yüzde 42’si ile yüzde 47’si arasında seyrederken, 2020-2021 yıllarında yüzde 60’a kadar çıkmıştı. 2023 yılında bir miktar iyileşme sağlansa da 2015 ve öncesi dönemin çok uzağında bulunuyor.

REKLAM

EMEĞİN MİLLİ GELİRDEN ALDIĞI PAY PANDEMİ ÖNCESİNE DÖNEMEDİ

Emeğiyle çalışanların milli gelirden aldığı pay 2009 yılından sonra düzenli olarak artarak 2016 yılında yüzde 36,30’a kadar çıktı. Ancak, 2020 yılından itibaren emeğin milli gelirden aldığı pay hızla azaldı ve 2022 yılında yüzde 26,50 ile en düşük seviyeye geriledi.

2023 yılında ise bu oran tekrar artarak yüzde 32,80’e yükseldi. Bu yükselişte, 2023 yılında EYT’den yararlanarak emekli olanlara yapılan kıdem tazminatı ödemelerinin önemli payı olduğu değerlendiriliyor. Sağlanan kısmi toparlanmaya rağmen emeğin milli gelirden aldığı pay pandemi öncesindeki oranın hayli altında seyrediyor.

ORTALAMA ÜCRET ZAMMI 30 SEKTÖRDE ASGARİ ÜCRETİN ALTINDA KALDI

Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) yapılan prime esas kazanç bildirimlerine göre ortalama ücret zammında sektörler arasında büyük farklar oluştu. Asgari ücret 2023 yılında yüzde 107 oranında artarken, 30 sektördeki ücret artışı bu oranın altında kaldı. En düşük artış yüzde 64 ile tütün ürünleri imalatında olurken bu sektörü yüzde 80 artışla uluslararası örgütler ve temsilcilik faaliyetleri, yüzde 85 ile motorlu kara taşıtı imalatı izledi. En yüksek artış ise yüzde 146 ile kütüphane, arşiv, müze ve diğer kültürel faaliyetler sektöründe gerçekleşti. Bu sektörü yüzde 140’la insan sağlığı hizmetleri, yüzde 137’yle yatılı bakım faaliyetleri, yüzde 136’yla ormancılık ile endüstriyel ve yakacak odun üretimi, yüzde 135’le de yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri izledi.

REKLAM

SGK’ya yapılan kazanç bildirimlerinde geçmişte sadece ev hizmetlerinde çalışanların ortalama ücretlerinin asgari ücrete yakın seviyede olduğu görülürdü. Ortalama ücretlerin asgari ücrete yaklaştığı bazı sektörlerde göze batıyor. Yüksek fiyat artışının sebebinin personel harcamaları olarak gösterildiği yiyecek içecek sektöründe ortalama ücretler asgari ücretin sadece yüzde 26 üzerinde bulunuyor.

Bina inşaatında çalışanların ortalama ücreti asgari ücretin yüzde 24, deri ve ilgili ürünlerin imalatında çalışanlarınki yüzde 24, giyim eşyaları imalatında çalışanların ortalama ücreti ise asgari ücretin sadece yüzde 21 üzerinde yer alıyor.

Ortalama ücretin en yüksek olduğu sektör 5,88 kat ile hava yolu taşımacılığı oldu. Bu sektörü 5,09 kat ile kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı, 4,40 kat ile de ham petrol ve doğalgaz çıkarımı sektörü izledi.

Ortalama ücret artışı 30 sektörde asgari ücret zammının altında kaldı (Türk Lirası)
	2022 Aralık	2023 Aralık	Değişim	Sektördeki ortalama ücretin asgari ücrete oranı
Bitkisel ve hayvansal üretim ile avcılık	9.409	19.664	109	1,47
Ormancılık ile endüstriyel ve yakacak odun üretimi	12.132	28.626	136	2,13
Balıkçılık Ve Su Ürünleri Yetiştiriciliği	9.950	20.622	107	1,54
Kömür ve linyit çıkartılması	20.181	45.106	124	3,36
Ham petrol ve doğalgaz çıkarımı	31.283	58.993	89	4,40
Metal cevherleri madenciliği	15.809	34.431	118	2,57
Diğer madencilik ve taş ocakçılığı	11.614	24.936	115	1,86
Madenciliği destekleyici hizmet faaliyetleri	22.185	51.325	131	3,83
Gıda ürünlerinin imalatı	10.176	21.488	111	1,60
İçeceklerin imalatı	14.827	29.273	97	2,18
Tütün ürünleri imalatı	22.255	36.527	64	2,72
Tekstil ürünlerinin imalatı	10.506	21.407	104	1,60
Giyim eşyalarının imalatı	8.019	16.216	102	1,21
Deri ve ilgili ürünlerin imalatı	8.106	16.661	106	1,24
Ağaç, ağaç ür. ve mantar ür.imalatı (Mobilya Hariç)	9.133	19.295	111	1,44
Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı	12.593	26.237	108	1,96
Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması	10.433	22.071	112	1,65
Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı	35.416	68.279	93	5,09
Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı	15.047	31.627	110	2,36
Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı	17.282	36.074	109	2,69
Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı	12.179	25.788	112	1,92
Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı	11.633	24.709	112	1,84
Ana metal sanayii	15.213	30.836	103	2,30
Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (Makine Ve Teçhizat Hariç)	11.964	25.145	110	1,87
Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı	16.950	34.195	102	2,55
Elektrikli teçhizat imalatı	14.147	29.133	106	2,17
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı	13.204	27.690	110	2,06
Motorlu kara taşıtı, treyler (Römork) imalatı	18.431	34.018	85	2,54
Diğer ulaşım araçlarının imalatı	22.353	44.935	101	3,35
Mobilya imalatı	8.576	17.897	109	1,33
Diğer imalatlar	9.739	19.812	103	1,48
Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı	15.824	34.224	116	2,55
Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretim ve dağıtımı	15.575	33.661	116	2,51
Suyun toplanması, arıtılması ve dağıtılması	18.066	35.611	97	2,65
Kanalizasyon	12.598	25.777	105	1,92
Atığın toplanması, ıslahı ve bertarafı faaliyetleri	11.983	25.712	115	1,92
İyileştirme faaliyetleri ve diğer atık yönetimi hizmetleri	11.207	25.269	125	1,88
Bina inşaatı	7.879	16.686	112	1,24
Bina dışı yapıların inşaatı	13.965	31.125	123	2,32
Özel inşaat faaliyetleri	8.628	18.418	113	1,37
Motorlu kara taşıtlarının toptan ve perakende ticareti ile onarımı	10.376	21.649	109	1,61
Toptan ticaret (Mot. kara taşıtları ve motosikletler hariç)	10.956	22.490	105	1,68
Perakende ticaret (Mot. kara taşıtları ve motosikletler hariç)	8.920	18.413	106	1,37
Kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılığı	8.895	18.576	109	1,38
Su yolu taşımacılığı	19.897	40.453	103	3,02
Hava yolu taşımacılığı	38.862	78.925	103	5,88
Taşımacılık için depolama ve destekleyici faaliyetler	14.556	33.375	129	2,49
Posta ve kurye faaliyetleri	11.481	24.698	115	1,84
Konaklama	10.976	24.269	121	1,81
Yiyecek ve içecek hizmeti faaliyetleri	7.867	16.873	114	1,26
Yayımcılık faaliyetleri	13.748	27.589	101	2,06
Sinema filmi, video ve televizyon programları yapımcılığı	11.323	22.828	102	1,70
Programcılık ve yayıncılık faaliyetleri	16.224	34.486	113	2,57
Telekomünikasyon	18.828	39.930	112	2,98
Bilgisayar programlama, danışmanlık ve ilgili faal.	23.349	49.365	111	3,68
Bilgi hizmet faaliyetleri	20.946	44.933	115	3,35
Finansal hizmet faal. (Sigorta ve emeklilik fonları hariç)	25.703	52.773	105	3,93
Sigorta, reasürans ve emeklilik fonları	19.740	42.695	116	3,18
Finansal hizmetler ile sigorta faaliyetleri için yardımcı faaliyetler	14.983	30.967	107	2,31
Gayrimenkul faaliyetleri	8.748	18.602	113	1,39
Hukuk ve muhasebe faaliyetleri	8.919	18.446	107	1,38
İdare merkezi faaliyetleri; idari danışmanlık faaliyetleri	19.386	40.297	108	3,00
Mimarlık ve mühendislik faaliyetleri; teknik test ve analiz faal.	14.336	30.364	112	2,26
Bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri	27.607	55.729	102	4,15
Reklamcılık ve piyasa araştırması	11.611	24.086	107	1,80
Diğer mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler	11.113	25.238	127	1,88
Veterinerlik hizmetleri	8.850	18.726	112	1,40
Kiralama ve leasing faaliyetleri	11.596	23.371	102	1,74
İstihdam faaliyetleri	9.789	20.651	111	1,54
Seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri	10.694	21.998	106	1,64
Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri	10.142	21.024	107	1,57
Binalar ile ilgili hizmetler ve çevre düzenlemesi faaliyetleri	9.873	21.559	118	1,61
Büro yönetimi, büro destek ve iş destek faaliyetleri	13.767	30.067	118	2,24
Kamu yönetimi ve savunma; zorunlu sosyal güvenlik	11.598	23.461	102	1,75
Eğitim	10.824	21.649	100	1,61
İnsan sağlığı hizmetleri	11.496	27.581	140	2,06
Yatılı Bakım faaliyetleri	11.678	27.734	137	2,07
Barınacak yer sağlanmaksızın verilen sosyal hizmetler	9.205	18.856	105	1,41
Yaratıcı sanatlar, gösteri sanatları ve eğlence faaliyetleri	14.302	33.553	135	2,50
Kütüphaneler, arşivler, müzeler ve diğer kültürel faaliyetler	12.534	30.798	146	2,30
Kumar ve müşterek bahis faaliyetleri	9.264	21.438	131	1,60
Spor faaliyetleri, eğlence ve dinlence faaliyetleri	10.361	21.957	112	1,64
Üye olunan kuruluşların faaliyetleri	13.108	27.574	110	2,06
Bilgisayarların, kişisel eşyaların ve ev eşyalarının onarımı	9.228	18.791	104	1,40
Diğer hizmet faaliyetleri	7.402	15.291	107	1,14
Ev içi çalışan personelin işverenleri olarak hanehalklarının faaliyetleri	6.790	13.879	104	1,03
Hanehalkları tarafından kendi kullanımlarına yönelik mal ve hizmetler	7.346	14.935	103	1,11
Uluslararası örgütler ve temsilciliklerinin faaliyetleri	27.200	48.908	80	3,65
Ek-9 Ev hizmetlerinde 10 günden fazla çalışanlar	6.612	13.702	107	1,02
Asgari ücret 2022 Aralık - 2023 Aralık döneminde %107,30 arttı

EMEK PİYASASINDA 18 YILDA NE OLDU?

Türkiye’de 2005-2023 arasındaki 18 yıllık dönemde emek piyasasında ne olduğuna baktığımızda tarım sektöründeki istihdam daralması devam ederken özellikle hizmet sektöründe hızlı bir istihdam artışı yaşandığı görülüyor. 2005 yılında 21,3 milyon olan işgücü yüzde 64 oranında (13,6 milyon kişi) artarak 34,9 milyona yükseldi. İşgücündeki 13,6 milyonluk artışa karşılık istihdam artışı 12,3 milyon oldu ve 19,4 milyondan 31,6 milyona yükseldi. İşsiz sayısı ise bu dönemde 1,3 milyon kişi artarak 2 milyondan 3,3 milyona çıktı.

İşsizlik oranı ve genç işsizlik oranı zaman içinde yükselmekle birlikte özellikle son bir yıldaki gelişmeler sonucu 2005 yılındaki seviyelere tekrar döndü.

GÜNÜN ÖNEMLİ MANŞETLERİ