İktibas nedir? Söz sanatı iktibas ne demek ve örnekleri neler?
Duyguların, düşüncelerin, fikirlerin ve ideallerin yazılı ya da sözlü olarak, belirli estetik kurallar çerçevesinde aktarıldığı sanat türüne edebiyat; bu sanatı icra eden kişiye ise edebiyatçı adı verilmektedir. Bir edebiyatçı eserinde, aktardığı düşüncelerin daha etkili olabilmesi adına çeşitli yollara başvurmakta ve bu edebi yollara da söz sanatları adı verilmektedir. Bazen metnin monotonluğunu kırarak okuyucuyu konunun içine çekme bazen sözün gücünü arttırma bazen de verilmek istenen ifadeleri zenginleştirme amacı ile bu söz sanatları kullanılmaktadır. Peki, bu söz sanatlarından bir tanesi olan iktibas nedir? Ayrıntılar içeriğimizin devamında...
Edebi esere estetik bir değer katmak için kullanılan iktibas sanatı, anlama dayalı söz sanatları başlığı altından değerlendirilmektedir. Peki, özellikle şiir ve nesirlerde kullanılan iktibas örnekleri nelerdir? İktibas ne demek? İşte, tüm detaylar...
İktibas Nedir?
Kelime anlamı olarak “alıntı yapma, ödünç alma” manasına gelen iktibas sanatı; birbirleri ile anlam açısından ilişki içinde olan sözcüklerin gerçek anlamları ile kullanılması sebebiyle, anlama dayalı söz sanatları arasında yer almaktadır. Bir edebi eserde, aktarılmak istenen ifadeye daha fazla kuvvet katmak amacıyla hadis ya da ayetlerden faydalanması, bizlere o eserde iktibas söz sanatından faydalanıldığını göstermektedir.
Hem düzyazı hem de şiirlerde kullanılabilen iktibas sanatında dikkat edilmesi gereken önemli husus ise, alıntılanan ayet ya da hadisin metnin konusu ile direkt olarak ilgili olmasıdır. Tamamen ifade edilen fikre bir derinlik ve mana katma gayesiyle başvurulan iktibas sanatı ise kendi içinde tam ve yarım iktibas olarak ikiye ayrılmaktadır. Bir metin içinde alıntılan ayet ya da hadis tam olarak kullanılması tam iktibas; ayet ya da hadisin yarım olarak kullanılması ise yarım iktibas olarak tanımlanmaktadır.
Özellikle Divan edebiyatında sıkça rastladığımız iktibas sanatının öne çıkan özellikleri ise şu şekildedir:
İktibas Örnekleri
Bir önceki ara başlığımızda tanımı yaptığımız ve öne çıkan özelliklerini sıraladığımız iktibas sanatı örneklerine yazımızın devamından ulaşabilirsiniz:
Örnek 1:
Ya Rab senin mekanın yok,
Yatağın yok, yorganın yok,
Hem dinin hem imanın yok,
Her bir şeyden münezzehsin.
Sesin çıkmaz avazın yok,
Abdestin yok, namazın yok,
Hiçbir yere niyazın yok,
Kul hüvallahü ahad’sin
Kapın büyük açan yoktur,
Seni kapıp kaçan yoktur,
Anan yoktur, baban yoktur,
Ya Rab Allahüssamed’sin.
Elmasın yok boncuğun yok,
Aban, keben, gocuğun yok
Karın, kızın, çocuğun yok
Lemyelid ve lemyuledsin.
Derya senin, sahra senin,
Dünya senin, ukba senin,
Bu görünen eşya senin,
Ve lemyekün lehu küfven ahad’sin.
Her bir şeye kudretin var,
Akla sığmaz hikmetin var,
Yetmiş iki milletin var,
Sen Hallak-ı künfekan’sın.
Sağın da var solun da var,
Eğri doğru yolun da var,
Bir Harabi kulun da var,
Sen Hallak-ı künfekan’sın.
Örnek 2:
Utlubü’l ilme velev bi’s Sin’i tasdik eyleyen,
İlme gayet vermeyip hem-vâre cüst ü cüdâdır.
