Murat Bardakçı'dan, Mustafa Kemal Paşa ile Lâtife Hanım’ın boşanmalarının belgeli öyküsü
Usta gazeteci Murat Bardakçı'nın, Mustafa Kemal Paşa ile Lâtife Hanım'ın boşanmalarının öyküsünü belgelerle anlattığı, 'Sizi serbest bırakmayı muvafık bularak tatlîk ettim!' adlı kitabı İş Bankası Kültür Yayınları'ndan çıktı.
“Son dönem tarihimizin en fazla merak edilen, en çok tartışılan ve hala konuşulan evliliği, Mustafa Kemal Paşa ile Lâtife Hanım’ın 29 Ocak 1923’te İzmir’de nikahlanmaları ile başlayan, 2 sene 6 ay 8 gün, yani sadece 920 gün devam eden ve 5 Ağustos 1925’te Ankara’da son bulan mutsuz izdivaçlarıdır.”
Yakın tarihimizin az bilinen birçok önemli olayını belgeleriyle gün ışığına çıkaran gazeteci Murat Bardakçı, Mustafa Kemal Paşa ile Lâtife Hanım’ın boşanmalarının öyküsünü belgelerle anlattığı yeni kitabı ‘Sizi serbest bırakmayı muvafık bularak tatlîk ettim!’in önsözüne yukarıdaki paragrafla başlıyor.
90 yıldır üzerine çok şey yazılıp söylenen bu evlilikle ilgili iddiaların hep dedikodudan ibaret kaldığını belirten Bardakçı kitabının şu sözlerle anlatıyor: “Bu kitap benzer söylentilere itibar etmeyen ve Mustafa Kemal Paşa ile Lâtife Hanım’ın boşanmalı konusunda başta Cumhurbaşkanlığı Arşivi olmak üzere diğer resmi arşivlerdeki neşredilmemiş belgelerden istifade edilerek yapılmış ilk yayındır ve Paşa’nın hayatının şimdiye kadar meçhul kalmış dönemi bu yayınla aydınlığa kavuşmaktadır.”
EVLİLİĞE SON VEREN ‘TALÂKNAME’
Murat Bardakçı kitabını adının ise İslâm fıkhının kocaya tanıdığı boşama hakkını kullanan Mustafa Kemal Paşa’nın eşi Lâtife Hanım’a 5 Ağustos 1925’te gönderdiği talâknamedeki kendi ifadeleri olduğunu belirtiyor: “Tatlîk etmek, ‘boşamak’; ‘tatlîk ettim’ de ‘boşadım’ demektir...
Türkiye’de Medenî Kanunun bulunmadığı devirlerde yürürlükte olan fıkıh temelli uygulamaya göre, koca, karısını bir talâkname, yani boş kâğıdı yazarak boşayabilir ve evlilik birkaç kelimeden ibaret bu boş kâğıdı ile son bulurdu...
Mustafa Kemal Paşa ile eşi Lâtife Hanım’ın evlilikleri, bu talâkname ile son bulmuştur...”
HİÇ YAYINLANMAMIŞ 73 BELGE
Bardakçı kitabında 73 adet belgeye yer veriyor. Konulara göre tasnif edilen belgelerin ilk bölümünde Mustafa Kemal Paşa ile Lâtife Hanım’ın telgraflaşma yer alıyor.
Bunları, Lâtife Hanım’ı ilk gördüğünde, Paşa’nın emir çavuşu Ali Metin’e “Ali, bu hanım Mustafamı Mesut edebilir mi acaba?” diyerek evliliğe şüpheyle yaklaşan, Mustafa Kemal paşanın annesi Zübeyde Hanım’ın, İzmir’de Lâtife Hanım’ın ailesinin köşkünde kalması ve vefatıyla ilgili yazışmalar takip ediyor.
Mustafa Kemal’in hayatında önemli bir yeri olan Fikriye Hanım’la ilgili bazı belgeler ve Fikriye Hanım’ın ve ağabeyinin Paşa’ya yazdığı mektuplar da kitaptaki belgeler arasında bulunuyor.
Boşanma belgeleri, Lâtife Hanım’ın boşanma sonrası Mustafa Kemal Paşa’ya yazdığı iki mektup, boşanma ile alakalı yabancı basında çıkan bazı yazılar hakkında Ankara’nın yaptırdığı soruşturmanın evrakı, Paşa’nın yakın çevresinin yazdığı bazı mektuplar da kitaptaki önemli belgelerden.
Lâtife Hanım’a Bakanlar Kurulu kararı ile ama başka bir isimle pasaport verilmesi ve bu pasaportla gittiği Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı’nın sebep olduğu zorluklar neticesinde çektiği döviz sıkıntısını gösteren belgelerde kitaptaki en ilginç belgeler arasında.
ÜZGÜN, PİŞMAN, YAPAYALNIZ BİR HANIM
Lâtife Hanım’ın boşanmanın üzerinden geçen yarım asır boyunca 12 Temmuz 1975’deki vefatına kadar hep suskun kaldığı, sâbık kocasının hatırasına daima hürmet gösterdiğinin söylendiğini kaydeden Murat Bardakçı, bu suskunluğun o günlerin basınına ve kamuoyuna karşı olduğunu belirtiyor: “Boşanmasının ardından özellikle de ayrılığın ilk dönemlerinden yakın dostlarına hem şifahî olarak, hem de mektupları ile içini dökmüştür ama anlattıkları ve yazdıkları bu çevrenin dışına çıkmamıştır.
Bu kitapta yer alan birkaç mektubu , yazıldıkları dönemlerdeki ruh hâlinin aynası gibidir. Evlilik öncesi günlerdeki coşkulu genç kız boşanmanın ardından üzgün yapayalnız, hattâ pişman bir hanımdır, üslûbu dramatikleşmiştir ve babası Muammer Bey’in 11 Ocak 1940’ta Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Kemal Gedeleç’e yazdığı ve kitaptaki belgeler arasında 67 numarada yer alan mektupta geçen ‘Siyasetzede olmak ne müşkil iş imiş’ sözü bu melodramın her bakımdan ifadesidir.”
TEK BİR FOTOĞRAF BİLE YOK
Mustafa Kemal Paşa ve Lâtife Hanım’ın evliliğinin farklı şekillerde yorumlandığını, inkılâplar çerçevesinde el alındığını belirten Bardakçı, Paşa’nın bu izdivacını Türk aile yapısında yapmayı düşündüğü yeniliklerin modeli olarak gördüğünü söyleyenlerin de olduğunu söyleyip ekliyor: “Kitapta bu hususların hiçbirine temas etmedim, zira ortada her ne oldu ise olmuş, neler yaşandı ise yaşanmış, neticede yürümemiş ve iki tarafı da hayli yıpratarak sona ermiş bir izdivaç vardı...
Öyle ki, Cumhurbaşkanlığı Arşivi’ndeki Atatürk evrakı arasında Lâtife Hanım’ın bayram ve kandil tebriklerinden alışveriş listelerine, protokol yazışmalarından sıradan vatandaşların yazdıklarına verdiği cevapların suretlerine kadar muhafaza edilen yüzlerce belge arasında Lâtife Hanım tarafından kocasına gönderilmiş tek bir mektup hattâ bir fotoğraf bile mevcut değildir...”
PAŞA EVLİLİĞİ UNUTMAK İSTEMİŞ
Murat Bardakçı, Mustafa Kemal Paşa’ya ait binlerce şahsi belgenin bulunduğu arşivde hanımının kendisine yazdığı tek bir notun bile olmamasının tek bir yorumu olduğunu ifade ediyor: “Boşanmasının ardından sabık hanımı ile seneler sonra tesadüfen karşılaşmalarının haricinde bir defa olsun görüşmeyen ve Lâtife Hanım’ın mektuplarını cevapsız bırakan Paşa’nın evliliğinin hatıralarını hafızasından silip o günleri hatırlatacak her şeyi, fotoğraflara varıncaya kadar göz önünden kaldırma arzusu...”
Murat Bardakçı hiç yayınlanmamış belgelerle Mustafa Kemal Paşa’nın hayatının şimdiye kadar meçhul kalmış bir dönemini aydınlığa çıkarıyor.
