Türkiye'nin anayasa serüveni
Türkiye bugünlerde yeni sivil ve demokratik bir anayasa için mesai harcıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan sık sık yeni anayasanın gerekliliği konusunda mesajlar verirken, Meclis Başkanı Numan Kurtulmuş'un ise yeni Anayasa'nın yapım sürecine dair temasları sürüyor. Peki Türkiye'nin anayasa serüveni ne zaman başladı? Şimdi Türkiye'nin 1876'dan günümüze anayasa tarihini yakından inceleyelim... Habertürk'ten Mahir Kılıç'ın haberi..
Türkiye’nin ilk anayasası olan Kanuni Esasi; 23 Aralık 1876'da ilan edildi ve 121 maddeden oluşuyordu.
Anayasanın ilanı sonrası 1877 yılında yapılan seçimler sonrası 19 Mart 1877'de meclis ilk kez toplandı. Devletin dini İslam, devletin dili ise Türkçe olarak kayıtlara geçti. Yürütme yetkisinin ise padişahın başkanlığında kurulan bakanlar kurulunda olduğu belirtildi. Yasama yetkisi ise ayan ile Mebusan Meclisi’ne aitti.
CUMHURİYET DÖNEMİNİN İLK ANAYASASI 1921'DE KABUL EDİLDİ
Cumhuriyet döneminin ilk anayasası olan teşkilat-ı esasiye kanunu ise 20 Ocak 1921'de kabul edildi. 23 maddeden oluşan 1921 Anayasası dönemin olağanüstü şartlarının izlerini taşıyordu. Üç yıl üç ay yürürlükte kaldı. 29 Ekim 1923'te bazı maddelerinin değiştirilmesiyle Cumhuriyet ilan edildi ve Cumhurbaşkanlığı makamı ihdas edildi. Kurtuluş Savaşı'nın ardından yeni ihtiyaçları karşılayacak daha ayrıntılı bir anayasaya ihtiyaç duyuldu. "Kanunu Esasî Encümeni" adlı bir komisyon oluşturuldu.
Komisyonun Fransa 2. Cumhuriyeti ve Polonya Anayasası'ndan yararlanarak hazırladığı tasarı Meclis'te görüşüldü. Bazı değişikliklerle beraber 20 Nisan 1924'te yeni metin kabul edildi. 105 maddeden oluşan 1924 Anayasası’nda meclis hükümeti sistemi korunurken, yürütme, Cumhurbaşkanı ve bakanlardan oluşuyordu. Bakanların göreve başlaması için Cumhurbaşkanı'nın onayı yeterli görüldü. 1928'de yapılan ilk değişiklikle metinde bulunan dini ibareler çıkarıldı.
27 MAYIS DARBESİ SONRASI 1961 ANAYASA'SI DÖNEMİ BAŞLADI
12 Haziran 1960'ta da "geçici anayasa" kabul edildi ve Meclis'in yerini Milli birlik Komitesi aldı. 9 Temmuz 1961'de halkoyuna sunulan ve yüzde 61.5 oyla kabul edilen anayasa, "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası" oldu. 1961 Anayasası’ndaki yürütme organı, Cumhurbaşkanı ve başbakan ile bakanlardan oluşan Bakanlar Kurulu'ndan meydana geliyordu. Bu anayasanın yargı alanında getirdiği önemli bir yenilik, Yüksek Hakimler Kurulu oldu. 1961 Anayasası, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Uyuşmazlık Mahkemesi gibi yüksek mahkemeleri de düzenledi. Daha önce Milli Savunma Bakanlığı'na bağlı olan genelkurmay başkanlığı 1961 Anayasası’nın 110. maddesiyle düzenlendi. Buna göre, genelkurmay başkanının Bakanlar Kurulu'nun teklifi üzerine, Cumhurbaşkanınca atanabileceği görev ve yetkilerinden dolayı başbakana karşı sorumlu olacağı kaydedildi.
82 ANAYASASINDA ÇOK SAYIDA DEĞİŞİKLİK YAPILDI
Metnin son hali 7 Kasım 1982'de halk oylamasına sunuldu ve yüzde 91.37 kabul oyu ile yürürlüğe girdi. 177 madde ve 16 geçici madde olmak üzere toplam 193 madde ile 7 bölümden oluşan 1982 anayasası, hem madde hem de maddelerin içeriği bakımından en uzun ve detaylı anayasa oldu. 82 anayasasında değiştirilemez maddeler artırıldı. Anayasanın 4'ncü maddesinde, ilk dört maddenin yani devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu, Cumhuriyetin nitelikleri, ülkenin başkenti ve bayrağı ile bölünmez bütünlüğünün değiştirilemeyeceği ve değiştirilmesinin teklif dahi edilemeyeceği vurgulandı. 2001 yılında 1982 Anayasası’nın başlangıcı, 32 maddesi ve bir geçici maddesi değiştirildi.
Mayıs 2004'te 38. maddede yapılan değişiklikle idam cezası kaldırıldı. 21 Ekim 2007'de yapılan anayasa referandumu ile Cumhurbaşkanı'nın halk tarafından seçilmesi başta olmak üzere bir takım anayasa değişiklikleri hayata geçirildi. 16 Nisan 2017'deki halk oylamasıyla “Cumhurbaşkanlığı Sistemi” kurumsallaştı. Düzenlemeyle, Cumhurbaşkanı hem devletin hem de hükümetin başı ilan edilerek başbakanlık kaldırıldı. Meclis'teki koltuk sayısı 550'den 600'e yükseltildi. Meclis seçimleri için ise süre dört yıldan beş yıla çıkarıldı.
Ve şimdi bir kez daha yeni anayasa gündemde…
