Yapay Zeka Ulusal Eylem Planı güncellendi

YAPAY ZEKA STRATEJİSİ YAYIMLANDI

Yapay zekâ alanında Türkiye’nin ilk ulusal strateji belgesi olma özelliğini taşıyan Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi (UYZS) ile Türkiye, yapay zekâ (YZ) stratejisini yayımlayan ülkeler arasında yerini aldı.

UYZS, On Birinci Kalkınma Planı ile Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programları doğrultusunda, "Dijital Türkiye" vizyonu ve "Milli Teknoloji Hamlesi" ile uyumlu olarak hazırlandı.

Stratejinin hazırlık sürecinde katılımcı bir anlayış benimsendi; kamu kurumları, akademi, özel sektör kuruluşları, STK’lar, meslek örgütleri ve uluslararası organizasyonlar gibi çok sayıda paydaşın katkılarıyla kapsamlı bir çalışma yürütüldü.

Vizyonu "müreffeh bir Türkiye için çevik ve sürdürülebilir yapay zekâ ekosistemiyle küresel ölçekte değer üretmek" olan Strateji ile şu 6 stratejik öncelik ortaya konuldu:

EYLEM PLANINDA NELER VAR?

Bu stratejik öncelikler kapsamında 24 amaç ve 119 tedbir belirlendi.

UYZS ile 2021-2025 yılları arasında Türkiye’de yürütülen yapay zeka alanındaki çalışmaları ortak bir zemine oturtacak tedbirler ve bu tedbirleri hayata geçirmek üzere güçlü bir yönetişim mekanizması ortaya konuluyor.

Stratejinin uygulama süreci, Cumhurbaşkanı Yardımcısının başkanlığında toplanan "Yönlendirme Kurulu" tarafından koordine ediliyor. İlgili tüm paydaşların yer aldığı, YZ Ekosistemi Danışma Grubu ve teknik çalışma grupları da oluşturuldu.

Stratejinin uygulama detaylarının ortaya konduğu eylem planı, Yönlendirme Kurulu kararları doğrultusunda Sekretarya koordinasyonunda hazırlandı. Eylem Planı izleme ve değerlendirme süreci, eylem sorumlusu kurumların periyodik geri bildirimleri ile üç ayda bir gerçekleştiriliyor.

YZ alanının hızla dönüşen yapısı, Strateji için dinamik bir uygulama sürecini gerekli kılıyor. Hayata geçirilen yönetişim mekanizmasıyla, tüm paydaşların katılımıyla Türkiye için ortaya çıkabilecek fırsat, risk ve belirsizliklere hızlı cevap vermek gerekecek.

Uygulama süreci devam eden eylemler sayesinde; YZ projelerinin etkin ve etik ilkeler doğrultusunda yürütülmesi, YZ ekosisteminin olgunluk seviyesinin ve rekabet gücünün yükseltilmesi ile küresel ölçekte değer üretilmesi hedefleniyor.

Yapay zekanın yol açtığı tehdit ve fırsatlara baktığımızda karşımıza çarpıcı bir tablo çıkıyor…

YAPAY ZEKA TEHDİT VE FIRSATLARI

Çin, Rusya ve diğer ülkelerin otoriterliği teşvik ederek ve dezenformasyon yayarak körüklediği demokratik ve otoriter yönetim biçimleri arasındaki daha büyük rekabet, küresel müştereklere işbirlikçi yaklaşımları teşvik eden uzun süredir devam eden normlar üzerinde baskı oluşturuyor.

Bu rekabet aynı zamanda yapay zekâ, biyoteknolojiler ve ilgili biyogüvenlik, mikroelektroniklerin geliştirilmesi ve üretimi ve potansiyel kuantum gelişmeleri gibi teknolojik ilerlemelerden de faydalanarak, küresel jeopolitik dengeyi etkileyen dünya çapındaki anlatılar üzerinde daha güçlü bir etki elde etmek için kullanılıyor.

Özellikle yapay zeka ve biyoteknoloji alanları hızla ilerliyor; bilim ve teknolojinin çeşitli alanları arasındaki yakınlaşmalar muhtemelen daha fazla önemli atılımlara yol açacak görünüyor.

NE YAPILMALI?

Gelecekte yapay zekâ teknolojini etkili ve etkin kullanan ülkeler gelişmişlik seviyesi açısından uluslararası rekabette birkaç adım öne geçmiş olacak.

Yapay zekâ fırsat olduğu kadar aynı zamanda da ulusal güvenlik açısından büyük tehditler ve risk de içeriyor. Yapay zekâya ilişkin tehdit değerlendirmeleri şöyle yapılıyor:

- Yapay zekâ teknolojileri kullanılarak geliştirilen silah sistemleri ülkeler için risk oluşturuyor. Otonom silah sistemleri konusunda, ABD ve Çin başta olmak üzere birçok ülke önemli yatırımlar yapıyor. Kanada, Yeni Zelanda ve Avustralya gibi askeri personel temin etmekte zorlanan ülkeler, yapay zekâ ürünü silahlar ile bu açıklarını kapatma yoluna gidiyor.

- Otonom silah sistemlerindeki gelişme, gelecekte devletlere istihbaratı toplama ve analiz etme, askeri alanda daha etkili araç ve gereç üretme, askeri lojistik ihtiyacını kolay şekilde karşılama, karmaşık siber saldırı yetenekleri geliştirme konusunda imkân ve kabiliyetler kazandıracak.

- Yapay zekâ sistemleri, bilgi kirliliği ve dezenformasyonun yayılmasında da kapsamlı işlev görüyor. Gerçekçi, yapay zekâ destekli sahte içeriğin oluşturulmasına destek olmakla birlikte tehdit aktörleri tarafından hedef kitleye dezenformasyonun yayılmasını ve dijital evrenin manipüle edilmesini kolaylaştırıyor.

- Yapay zekâ destekli bilgi kirliliği ve dezenformasyon, milli güvenlik sorunu olma niteliğinin yanı sıra; insan onuru, demokratik süreçlerin sağlıklı yürütülmesi, etik değerler ve insan hakları gibi pek çok meseleyi de etkiliyor.

- Yapay zekâ destekli sistematik ve algoritmik dezenformasyon faaliyetleri vasıtasıyla toplumdaki hassasiyetler üzerinden siyasi, sosyal ve ekonomik yıkıcı faaliyetlerin derinleştirilmesi mümkün.

HUKUKİ ALT YAPI KURULMALI

Yenilikçi dijital teknolojilerin gelişimi ve yaygınlaşması sonucunda iş ve toplum yaşantısında yapay zekânın etkisi artabilecek ve böylelikle bireyin karar verici rolünü de birçok alanda yapay zekâ üstlenebilecek.

Bu açıdan bakıldığında günlük hayatta insanlarla iletişim kurarak varlığını sürdürecek olan yapay zekâ sistemlerinin topluma uyumu açısından etik değer ve sorumlulukları görebilme, insanlara zarar verebilecek davranışları fark edebilme, iyiyi ve kötüyü anlayabilme kabiliyetine sahip olması gerekiyor.

Bu doğrultuda yapay zekânın üretilmesi ve geliştirilmesine yönelik olarak sorumlulukların ve etik değerlerin belirlenmesi konusunda ülkemizde hukuki bir alt yapının tesis edilmesi gerekiyor.

“DEEPFAKE” TEKNOLOJİSİ

Yapay zekâ terminolojisinde, derin öğrenme tekniği kullanılarak oluşturulan sahte videolar, “deepfake” olarak adlandırılıyor. Günümüzde yapay zekâ teknolojisi yardımıyla dijital bir görüntüyü değiştirip yüzü, sesi, mimikleri ve konuşması ile bir insanın kendisinin dahi ayırt edemeyeceği kadar inandırıcı, gerçek dışı videolarını üretmek mümkün.

Dijital platformlarda deepfake teknolojisindeki sahtekârlıklar, gerçeğin manipüle edilmesi, kaynak olarak kullanılan gerçek kişilerin izinsiz olarak görüntülerinin başka amaçlar için kullanılması ve bu kişiler üzerinden olmayan bir gerçeğin üretilip kitlelerin aldatılması şeklinde çok boyutlu şekilde karşımıza çıkıyor.

Bu tehdide karşı olarak geliştirilecek deepfake karşıtı yazılımların küresel boyutta destek görmesi, savunma politikalarının dijital ortamdaki tehditlere yönelik güncellemeleri içermesi, deepfake teknolojisinin zarar verici kullanımının önüne geçilebilmesi için dijital suçla mücadeleyi destekleyecek yasalar oluşturulması büyük önem taşıyor.

METAVERSE VE AVATARLAR

Metaverse, sistem içindeki kullanıcıların tamamının aynı artırılmış gerçeklik veya sanal gerçeklik deneyimini paylaşmasını öngörüyor. Bu platformda bulunan kişiler sanal kişilikler (avatarlar), aracılığıyla yer aldıkları için sanal evrende kişisel hak ve sorumlulukları belirleyecek, ortaya çıkabilecek etik sorunları yönetebilecek bir sisteme ihtiyaç duyuluyor.

Avatarların hukuki bir dayanağı bulunmuyor. Bu nedenle sistemde avatarların görüntüleri kolaylıkla manipüle veya taklit edilebiliyor.

Metaverse programının yol açabileceği bir başka tehdit, başta gençler olmak üzere bireylerin gerçek dünyaya yabancılaşma ihtimali. Yapılan araştırmalar bu tehdidi gözler önüne seriyor.

ABD’de yapılan bir araştırmaya göre Z kuşağının yüzde 60’ı, milenyum kuşağının ise yüzde 62’si, kişinin kendisini çevrim içinde nasıl sunduğunun gerçek hayatta nasıl sunduğundan daha önemli olduğunu düşünüyor. Milenyum kuşağının yüzde 39’u, kendisini çevrim içi ortamlarda daha iyi ifade edebildiğini söylüyor.

Metaverse’in yol açabileceği bir başka tehdit ise toplum genelinde huzursuzluğa yol açma ve manipülasyonlara uygun ortamı sağlama ihtimali.

SANAL GERÇEKLİK

Henüz yaygın olarak kullanılmasa da iş yaşamında ve sosyal yaşamda ortaya çıkan gizlilik ihlalleri, artırılmış gerçeklik ve sanal gerçeklik teknolojilerinin olumsuz yönlerini ortaya koyuyor. En başta artırılmış gerçeklik teknolojisini kullanacak kişilerin sisteme ilişkin güvenlik zafiyetleri ve riskler konusunda ayrıntılı şekilde bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi gerekiyor.

Yüz tanıma gibi uzun süredir kullanılan teknolojilerin artırılmış gerçeklik ile bir araya gelmesi, bireylerin mahremiyetini koruma konusunda endişelere yol açıyor. Artırılmış gerçeklik gözlüklerine yüklenebilen uygulama, bireylerin şahsi bilgilerinin de görünmesine olanak tanıyor.

Örneğin evlere yerleştirilecek bir dayanıklı tüketim ürünü için artırılmış gerçeklik ile odaların ölçülerinin alınması, kitap isimlerinin taranıp listelenmesi veya mutfakta hangi yiyeceklerin bulunduğunun kaydedilmesi, özel hayatın ihlali anlamına geliyor. Bunlar tüketici davranışlarının ölçülmesi ve analizi için masum gibi görünse de bireylerin sınıflandırılması veya istenmeyen etiketlemelere maruz kalmasına yol açabilir.

AKILLI ŞEHİRLER

OECD’ye göre 2050 itibariyle dünya nüfusunun yüzde 70’inin kentlerde yaşayacağı tahmin ediliyor. Şehirlerdeki nüfus artışının birtakım olumsuzlukları da beraberinde getireceği düşünüldüğünden, bu sorunlarla mücadele kapsamında fiziki ve dijital sistemler ile bireylerin yaşam kalitesini artıran, modern, rekabetçi, fonksiyonel ve sürdürülebilir bir gelecek sunan, ileri hayati teknolojiler ile desteklenmiş alanlar fikrini ortaya koyan akıllı şehir kavramı öne çıkıyor. Türkiye’de de 2019’da “Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı” yayımlandı.

Akıllı şehirler, büyük veri ve nesnelerin internetinden yoğun şekilde faydalanan, siber tehditlere açık teknolojik alanlar olarak değerlendiriliyor.

ABD’de 2016’da meydana gelen geniş çaplı DDoS saldırısının gösterdiği gibi akıllı şehirlere yönelik siber risklerin bertaraf edilmesinde teknolojik güvenliğin tesisi önem taşıyor.

Akıllı şehirlerin artmasıyla birlikte dijital altyapıların da yaygınlaşacağı öngörülüyor. Bu nedenle geleneksel siber güvenlik önlemlerinin akıllı şehirlerin korunmasında yetersiz kalabileceği düşünülüyor.

KUANTUM BİLGİSAYARLAR

Kuantum bilgisayarlar, zor görevleri bir saniye gibi hızlı sürede tamamlayan kuantum bitleri kullanarak çağın makinelerinde daha hızlı çalışma ve bilgileri 100 bin kat daha hızlı deşifre etmeye olanak sağlıyor. Şifrelenmiş verilerin kuantum sistemlerine açık olması nedeniyle bu bilgisayarların yaygınlaşması fikri ve ticari hayatta katkı sağlayabileceği gibi ciddi güvenlik sorunlarını da beraberinde getiriyor.

İnternet üzerinden şifreli gerçekleştirilen bir alışveriş, banka işlemleri ile sosyal medya etkileşimlerinin kuantum bilgisayarlar sayesinde başka kullanıcılar tarafından kontrol altına alınabilir. Hatta bu sistemlerin devletlerin dijital savunma sistemlerini yok edebilecek güce sahip olabilecekleri öne sürülüyor. Kuantum bilgisayarların yol açabileceği tehditler karşısında ABD Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü’nün 2022 yılı itibariyle kuantum dirençli şifreleme algoritmaları oluşturmak üzere 70 ekip kurarak çalışmalara başladığı biliniyor.

Türkiye’de kuantum bilgisayarlara yönelik tam bir farkındalık henüz oluşmadı. Bu konuda bir eylem planı hazırlanmasına yönelik fikri düzeyde dahi hazırlık yok.

Ülkemizde Kuantum bilgisayar geliştirmeye yönelik girişimlerin desteklenmesi, dünyadaki gelişmelerin yakından izlenmesi, risk ve fırsatların takip edilmesi, bu doğrultuda kapsayıcı bir stratejinin geliştirilmesi yerinde ve doğru bir adım olacaktır.

Kuantum Kütleçekimi çalışmaları ve geliştirilen kuantum sensörler sayesinde dünya üzerinde zaman ve yer bulma yöntemlerinin tamamen değişebileceği, dünyanın herhangi bir yerindeki bir insanın tam konumunu hiçbir GPS cihazı kullanmadan öğrenmenin mümkün olabileceği, bu gelişmenin askeri harekatların karakterine önemli etkiler yapacağı, yön bulma teknolojilerinin uydudan bağımsız farklı bir döneme geçeceği, kuantum radarları ile görünmezlik (stealth) teknolojisine sahip uçakların tespitinin mümkün olabileceği belirtiliyor.