Bütçe 2023'te de şaşırtacak ama…
Bütçede en ilginç yıllardan birini yaşadık. 2022 yılında bütçenin hem harcamalar tarafı hem de gelir tarafı adeta patlama yaptı.
Yıla yüzde 36.08 ile başlayıp en yüksek yüzde 85.51’i gören tüketici enflasyonu yılı yüzde 64.27’e kapattı. Üretici fiyatları da yüzde 79.89 ile başladığı yılda en yüksek yüzde 157.69’u gördü ve seneyi yüzde 97.72’den bitirdi.
➔Enflasyondaki hızlı yükseliş devletin giderlerini sıçrattı. Bu nedenle temmuz ayında 20 yıl sonra ek bütçe çıkarılarak Bütçe yüzde 61 oranında büyütüldü.
➔2021 yılında 1.603 milyar lira olan bütçe giderleri 2022 yılında 2.941 milyar liraya yükseldi. Artış yüzde 83.4 oranında.
➔Artışta faiz dışı giderler daha büyük pay aldı ve yıllık yüzde 84.9 büyüdü. Faiz harcamaları ise yüzde 71.9 arttı.
➔Bütçenin bu tarafı kamunun 2022 yılında harcamalarını olağanüstü artırdığını ve enflasyonun üstüne çıkardığını gösteriyor.
BÜTÇEDE AÇIK NEDEN DARALDI?
➔Giderlerin enflasyonun üzerine çıktığı ve üç haneli oranlara yaklaştığı bir yılda beklenmesi gereken bütçe açığının büyümesidir.
➔Hükümetin resmi beklentisinin de tersine 2022 yılında öyle olmadı. Bütçe açığı üçte bir oranında azaldı bile.
➔Önceki yıl 201.5 milyar lira olan bütçe açığı geçen yıl 139 milyar liraya indi ve yüzde 31 oranında iyileşti.
➔Bütçede ilk açık hedefi 278.4 milyar liraydı, revize edilen bütçeyle bu açık değiştirilmeyerek aynen korundu. Ama eylül ayında açıklanan OVP’de ise 461.2 milyar lira olarak tahmin edildi.
➔Gerçekleşme ise 139 milyar lirayla hem geçen yılki açığın üçte bir altında hem de 2022 için başlangıçta öngörülen açık düzeyinin yarısında kaldı.
➔Çünkü 2022’de devletin vergi gelirlerinde öngörülmeyen bir patlama yaşandı.
➔Enflasyonun yıl sonunda yüzde 64.27 olurken toplam vergi gelirleri yüzde 102 artarak 2 trilyon 353 milyar liraya yükseldi.
➔Vergi gelirlerinin etkisiyle bütçenin gelir tarafı güçlenince yüzde 83.4 artan giderlere rağmen bütçe açığı küçüldü.
VERGİ GELİRLERİNDE YÜKSEK ARTIŞ
➔Vergi gelirlerinin olağanüstü artışında ise yükselen enflasyonun rol oynadığı açık.
➔Yıl içinde yüzde 85.53’e kadar yükselen tüketici enflasyonu, yüzde 157’ye kadar çıkan üretici enflasyonu, satış gelirleri ile karları yükseltti.
➔Kar artışları kurumlar vergisini artırdı. Kurumlar vergisi yüzde 185 artarak 507 milyar liraya çıktı ve yüzde 21.5 payla ikinci ana vergi kalemi haline geldi.
➔Yüksek kar açıklayan bankalar ile şirketler kesimi yanında Merkez Bankası’ndan gelen karın kurumlar vergisi artışında rolü büyük.
➔Fiyat artışları ayrıca ÖTV, KDV gibi otomatik vergileri artırdı. ÖTV yüzde 104.4, yurtiçinde alınan KDV yüzde 41.9 yükseldi.
➔Ayrıca dünyadaki fiyat artışlarından dolayı ithalatta meydana gelen büyüme ve ithalattan alınan KDV’yi yüzde 121 oranında artırdı. İthalat KDV’si toplam vergi gelirlerinin yüzde 24.6’sı ile en büyük vergi kalemini oluşturuyor.
➔Toplam vergi gelirleri içinde ÖTV’nin payı yüzde 17.83, dahilde alınan KDV’nin payı yüzde 7.44 düzeyinde. Üç vergi kaleminin toplamı vergi gelirlerinin yüzde 50’sine varıyor.
3 AYDA DEĞİŞEN NE OLDU?
➔Bir yanda üç ay önceki OVP’de 461 milyar liralık bütçe açığı hedefi diğer yanda 139 milyar liralık gerçekleşme var.
➔Buna göre bütçe açığının beklenen GSYH’ya oranı yüzde 1’e iniyor. 2021’de yüzde 2.7 olan oranın 2022’de yüzde 3.5 olması hedeflenmişti. Bu anlamda hedeften büyük ölçüde sapma var.
➔Ne oldu da yılın geride kalan üç aylık döneminde açık hedefi bu kadar saptı ve GSYH’nın yüzde 3.5’inden yüzde 1’ine inildi?
➔Burada akla gelen seçim ekonomisi uygulamalarının zamanlamasıdır. Yapılması planlanan bazı harcamalar yeni yıla ertelenmiş olabilir.
➔Dolayısıyla buradan geliyoruz 2023 bütçesinin durumuna.
2023’TE NE OLUR?
➔Enflasyon 2023 yılında yükselmiyor, düşüyor. Bu durumda 2022’nin yüksek kar ve vergi gelirleri artışlarına bir kerelik gözüyle bakılabilir.
➔Yüksek enflasyonun sıçrattığı karlar, fiyat artışlarının yol açtığı yüksek vergi gelirleri ve ithalat artışları nedeniyle geçen yılın bütçesi istisna olarak kalmaya adaydır.
➔Aynı veya benzer gelirlerin 2023 yılında sürmesi çok zordur. Ne ithalatta ne de kurumların karlarında yüksek artışlar olabilir.
➔Buna karşılık bütçenin harcamaları seçim ekonomisi uygulamaları çerçevesinde artarak devam edecek.
➔Bu durumda ister istemez bütçe açığı büyüyecek.
➔Açığın çok büyümesini önlemek amacıyla seçim sonrasında vergi gelirlerini artırmak veya yeni vergiler koymak da hiç kolay değil. Çünkü 9 ay sonra yerel seçimler yapılacak.
➔Bu nedenlerden dolayı son 20 yılın en iyi bütçelerinden birini 2023’te beklemek mümkün değil. 2022 bütçesi nasıl şaşırttıysa 2023 bütçesi tersi yönde şaşırtıcı çıkmaya adaydır.
