Atatürk Kitaplığı, tarihimizin en önemli özel arşivlerinden birini satın aldı

Türkiye’nin önde gelen kütüphanecilerinden olan Ramazan Minder’den daha önce birkaç defa bahsetmiş ve müdürlüğünü yaptığı İstanbul’daki Atatürk Kitaplığı’na kazandırdıklarını yazmıştım

Ramazan Minder ve Rauf Orbay’ın koliler dolusu evrakı.

Önce, Ramazan Bey’in şimdiye kadar tamamladığı iki işi tekrar hatırlatayım:

Sultan Abdülhamid’in Yıldız Sarayı’ndaki özel kütüphanesi olan, daha sonra İstanbul Üniversitesi’ne devredilen İstanbul Ünivesitesi Nadir Eserler Kitaplığı’ndaki son derece kıymetli binlerce eser, Prof. Kemal Gürüz’ün YÖK’ün Başkanı, Prof. Kemal Alemdaroğlu’nun İstanbul Üniversitesi’nin rektörü ve Prof. Meral Alpay’ın da Üniversite Kütüphanesi’nin başında bulunduğu 28 Şubat döneminde çöpe atılmıştı! Ramazan Minder katledilen kitaplardan bulabildiği 4 bin 500 kadarını toparlayıp kendi kütüphanesine nakletti.

Derken, geçtiğimiz aylarda bir başka önemli koleksiyonu daha Atatük Kitaplığı’na kazandırdı: Medine Müdafii Fahreddin Paşa’nın içerisinde 1040 belge, 1812 fotoğraf ile kartpostalın ve 481 haritanın bulunduğu 3336 kalemden meydana gelen hususî arşivini…

Ramazan Bey, bundan birkaç hafta önce, çok daha önemli bir kolleksiyonu, Osmanlı Devleti’nin son, Türkiye Cumhuriyeti’nin de ilk senelerinin çok önemli bir isminin, “Hamidiye Kahramanı” diye bilinen Rauf Orbay’ın arşivini başında bulunduğu kütüphane için satın aldı.

Mustafa Kemal ve Rauf Orbay, Sivas Kongresi’nde.

Rauf Orbay’ın kim olduğunu kısaca hatırlatayım:

Tarihe “Hamidiye Kahramanı” olarak geçen Rauf Orbay 1881’de İstanbul’da doğdu, Balkan Savaşları sırasında Hamidiye Kruvazörü’nün süvarisi olduğu sırada denizcilik tarihimizin en seçkin kahramanlık destanlarını yazdı. 1918’de Ahmed İzzet Paşa Hükümeti’nin Bahriye Nazırlığı’na getirildi ve imparatorluğun teslim belgesi olan Mondros Mütarekesi’ni imzalamak zorunda kaldı.

1919’da Millî Mücadele’ya katılmak için Anadolu’ya geçti ve Mustafa Kemal’in en yakın çalışma arkadaşlarından oldu, Erzurum ve Sivas Kongreleri ile Amasya Tamimi’nin hazırlanmasında önemli rol oynadı, Meclis-i Mebusan’a katılmak üzere döndüğü İstanbul’da 1920’de İngilizler tarafından tutuklandı, Malta’ya gönderildi ve iki sene tutukluluğun ardından serbest bırakılınca yeniden Anadolu’ya geçti. 1922 Temmuz’u ile 1923 Ağustos’u arasında Ankara Hükümeti’nin başbakanlığını yaptı ama, Lozan görüşmeleri sırasında İsmet Paşa ile anlaşmazlığa düşmesi sebebi ile anlaşmanın imzalanmasından sonra başbakanlıktan ayrıldı. Terakkîperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucularından oldu ve tedavi için İngiltere’de bulunduğu sırada İzmir Suikasti girişimine katıldığı gerekçesi ile İstiklâl Mahkemesi’ne verildi, gıyabında on sene hapse mahkûm edildi ve uzun seneler memlekete dönmedi. Sürgün senelerinde Hindistan’dan Çin’e kadar çeşitli memleketlere giden Rauf Bey 1935’te ailesinin ısrarıyla Türkiye’ye döndü, 1939’da Kastamonu Milletvekili oldu ve 1941’de Askerî Yargıtay’a İzmir Suikasti ile alâkası olmadığı yolunda bir karar çıkarttırdı.

Rauf Orbay, sürgün senelerinde Mısır’da.

1942’de Londra Büyükelçisi olan Rauf Bey “işlerine karışıldığı” iddiası ile iki sene sonra istifa etti, bir daha siyasî görev almadı ve hayata 16 Temmuz 1964’te İstanbul’da veda etti.

Rauf Orbay’ın içerisinde son derece önemli belgelerin yeraldığı özel arşivi vefatından sonra elden ele dolaşmış, hakkında türlü rivayetler çıkmış, ortaya dünya kadar iddia atılmış ama İstiklâl Harbi’nin bu çok önemli ismine ait arşivin muhteviyatı bir türlü öğrenilememişti.

Ramazan Bey ile beraber geçen gün birkaç saatliğine de olsa elden geçirme imkânını bulduğum on bin civarında belge ile binlerce fotoğrafın yeraldığı bu arşivde mevcut olan ve ilk bakışta gözüme çarpan dosyalardan bazılarını sıralayayım:

Rauf Orbay ile İngiliz Amirali Arthur Calthorpe’un 30 Ekim 1918’de imzaladıkları Mondros Mütarekesi’nin imza sayfası (Osmanlı Arşivleri, MHD. 460/5).

Lozan Görüşmeleri sırasında Rauf Bey ile İsmet Paşa’nın birbirlerine gönderdileri telgaflar, başta Hamidiye Kruvazörü olmak üzere Balkan ve Dünya Savaşları sırasında Osmanlı Donanması’na ait olan savaş gemileri hakkındaki notlar ve yazışmalar, Mondros Mütarekesi ile alâkalı evrak, Mustafa Kemal Paşa’nın Filistin’deki Yıldırım Orduları Kumandanı olduğu sıradaki bazı yazışmaları, Rauf Bey ile son dönem askerî ve siyasî tarihimizin önemli isimleri arasındaki mektuplaşmalar ve İngiltere’nin parasını ödemiş olduğumuz halde Birinci Dünya Savaşı’ndan hemen önce teslim etmeyerek elkoyduğu Sultan Osman ve Reşadiye zırhlıları ile alâkalı belgeler…

Ramazan Bey ve ekibi, şimdi bu evrak hazinesininin tasnifini tamamlamaya ve 30 Ekim’e, yani Mondros Mütarekesi’nin 100. yıldönümüne yetiştirmeye çalışıyorlar…